Tektonik yükselmeler ve Hasan Dağı volkanının püskürmesinin ardından çöküntüye uğrayan alan üzerinde ilerleyen Melendiz Çayı'nın binlerce yıllık aşındırması sonucunda oluşmuş vadidir.
Melendiz Çayı, Ihlara Vadisi boyunca araziyi derin ve sarp bir biçimde yarmak suretiyle, vadi boyunca görkemli ve çarpıcı güzellikler meydana getirir. Melendiz Dağları'ndan kaynaklarını alan küçük akarsular birleşerek, güneydoğu-kuzeybatı yönünde akar ve Mamasın Barajı'na ulaşır.
Melendiz Çayı, vadi boyunca 30'a yakın Menderes çizer. Ilısu ile Selime arasındaki uzaklık kuş uçuşu 10 km olmasına karşılık, akarsuyun Menderesler çizerek akması sonucu gerçek uzaklık 18 kilometreyi bulur.
Ihlara vadisi'nde dikkat çeken bir başka özellik ise doğasıdır. Duvar gibi dik, derin ve dar vadinin tabanındaki suyun kenarında, bağlar ve bahçelerden oluşan yoğun bir yeşillik şeridi yer alır. Sanki doğa kendini vadi içinde gizlemiş gibidir. Vadi çevresindeyse bozkır görünüşlü ve cılız bitki örtüsü hakimdir. Vadinin yamaçlarına geldiğinizde ise zengin ve yeşil bir doğa parçasının vadi içinde saklandığını görürsünüz. işte bu gizlenmiş olma durumu vadinin yerini de belirlemiştir. Vadi tabanında bölgedeki karasal iklimden farklı olarak, Akdeniz iklimine yakın bir iklim görülmektedir. Vadi tabanı bu özelliği ile doğal bir mikroklima alanıdır. Buna bağlı olarak vadi tabanında başta Antep fıstığı olmak üzere çok çeşitli bitkiler yetişmektedir.
Bizans döneminde bu yörede yaşayanlar, Ihlara vadisi'nin dik yamaçlarındaki, kolay yontulan tüfleri oyarak çok sayıda manastır, kilise, mağara - konut yapmışlardır. Dinsel yapılarını gözden uzak yere yapmak isteyen ilk Hristiyanlar için, burası o dönem en ideal yerlerden biriydi.
Aksaray, Hristiyanlığın ilk yıllarında önemli bir din merkezi olmuştur. Kayserili Basilius ve Nazianos'lu Gregorius gibi mezhep kurucuları 4. yüzyılda burada yetişmiş; Mısır ve Suriye sisteminden ayrı bir Manastır hayatının kurallarını tespit etmişlerdir. Böylece Yunan ve Slav sistemi doğmuştur. Mısır ve Suriyeli rahiplerin dünya ile olan ilişkilerini kesmelerine rağmen Basilius ve Gregorius'un rahipleri dünya ile olan ilişkilerini kesmemişler; bu yeni anlayışın yeri ise Ihlara Vadisi'ndeki Belisırma olmuştur.
Gregorius, teslis inancına yeni bir izah getirerek Hz. isa'nın tanrılığı tartışmasında iznik Toplantısı görüşlerine kuvvet kazandıran fikirler ileri sürmüş, böylece Hristiyanlık tarihinde öncü bir aziz olmuştur. Gregorius'un yetiştiği kayalık bölge (Belisırma, Ihlara, Gelveri) Manastır ruhuna uygun, kayalara oyulan kiliseler topluluğu haline gelmiştir. Arap akınlarına Hasandağı'ndaki savunma kaleleri karşı koyunca, bu kiliseler aktif ibadet merkezi durumlarını devam ettirmişlerdir.
Ihlara Vadisi'ndeki kayalara oyulmuş freskli kiliseler korunarak , yeryüzünde eşine rastlanmayan bir tarih hazinesi olarak günümüze ulaşmıştır. Hristiyanlığın ilk yıllarından itibaren kayaların rahatlıkla kazılmasıyla meydana getirilen bu freskli kiliseler ve iskan yerleri 14 kilometre boyunca Ihlara'dan Selime'ye kadar devam eden Ihlara Vadisi içinde yer alırlar.
ilk çağlarda Kapadokya Irmağı'nın (Patamos Kapadokus) ortasında tabiatla tarihin bir arada bulunduğu Ihlara Vadisi'ndeki bu kiliselerin ilk örnekleri M.S. 4. yüzyıla kadar inmektedir. Kiliselerin resim tekniği iki kısıma ayrılabilir. Ihlara civarındaki kiliseler "Kapadokya Tipi" olarak bilinen özellikleri gösterirler. Bunlara örnek Eğritaş, Ağaçaltı, Kokar, Pürenliseki ve Yılanlı Kiliseleri'dir. Belisırma bölümünde bulunanlar ise "Bizans Tipi" resimlerle süslüdür.
Dünyada eşi ve benzeri olmayan Ihlara Vadisi, yer yer 100 - 120 metreye varan derinliğe sahiptir. Ilısu Kasabası'ndan başlayan vadi, Ihlara Kasabası, Belisırma ve Yaprakhisar köylerinin ardından Selime kasabasında son bulmaktadır.
Doğa, tarih, sanat ve kültür olgusunu bir arada buluşturan ve bu gerçeği ancak kendisine yaklaştığınız zaman size anlatan Ihlara Vadisi, tüm güzelliklerini kendisiyle birlikte olduğunuz sürece sizinle paylaşacaktır.
