1930'da başlayan operasyonların sonucunun zilan deresinin kürt köylülerinin cesetleriyle dolmasıyla elde edildiği katliam. kürt köylülerinden temizlenen bölgeye uzun süre yerleşim yasağı konulmuş, 1980'de afganistan'dan gelenler bu topraklara yerleştirilmişler.
atsızcıların kemalist rejimin kürtlere bakışı başlığıyla ve cumhuriyet gazetesi'nden alıntılarla duyurduğu katliam hakkında, atsızcıların deyişiyle dönemin yarı resmi gazetesi cumhuriyet şöyle demiş*:
"bunların alelade hayvanlar gibi basit sevk-i tabiilerle işleyen his ve dimağlarının tezahürleri, ne kadar kaba hatta abdalca düşündüklerini gösteriyor... çiğ eti biraz bulgurla karıştırıp öylece yiyen bu adamların afrika vahşilerinden ve yamyamlardan hiç farkı yoktur."
("temizlik başladı: zeylan deresindekiler tamamen imha edildi", cumhuriyet, 13 temmuz 1930, sayfa: 4)
"ağrı dağı tepelerinde kovuklara iltica eden 1500 kadar şaki kalmıştır. tayyarelerimiz şakiler üzerine çok şiddetli bombardıman ediyorlar. ağrı dağı daimi olarak infilak ve ateş içinde inlemektedir. türkün demir kartalları asilerin hesabını temizlemektedir. eşkıyaya iltica eden köyler tamamen yakılmaktadır. zilan harekatında imha edilenlerin sayısı 15.000 kadardır. zilan deresi ağzına kadar ceset dolmuştur... bu hafta içinde ağrı dağı tenkil harekatına başlanacaktır. kumandan salih paşa bizzat ağrı'da tarama harekatına başlayacaktır. bundan kurtulma imkanı tasavvur edilemez."
("ağrı dağı harekatı bu hafta başlıyor", cumhuriyet, 16 temmuz 1930)
gazeteci yusuf mazhar, isyan bölgesini gezdikten sonra kaleme aldığı "ararat eteklerinde" başlıklı yazı dizisinde kürtleri şöyle tasvir ediyor:
"bunlar tarihin şehadeti ile sabittir ki ; amerika'nın kırmızı derililerinden fazla kabiliyetli oldukları halde ziyadesiyle hunhar ve gaddardırlar... dessas ve bediî hislerden, medeni temayüllerden tamamiyle mahrumdurlar. bunlar asırlardan beri ırkımızın başına bela kesilmiştirler."
kadın, çocuk ve bebeler dahil herkesi, bölgedeki bütün köylerin halkını, binlerce insanı, zilan deresine doldurdular. etraflarını makinalı tüfeklerle çevirdiler. makinalı tüfeklerin başında bizler, yani erler vardı. ellerimiz tetikteydi ve namlular topluluğa dönüktü. bizim arkamızda erbaşlar sıralanmıştı. elleri tüfeklerin tetiğinde namluyu bize yöneltmişlerdi. onların arkasında, üçüncü sırada subaylar tabancaların namlusuna mermiyi sürmüş bekliyorlardı.
biz ateş etmesek erbaşlar bizi vuracaklardı. onlar bizi vurmazsa subaylar onları ve bizi vuracaklardı.
tetiğe bastık. binlerce mermi deredeki insan topluluğunun üzerine ateş kustu. kadınların,çocukların, yaşlı, genç erkeklerin korkunç çığlıkları dereyi sardı. bir süre sonra çığlıklar iniltiye dönüştü. ve sonra iniltiler de kesildi. yaşlı ve genç erkeklerin yanında, binlerce kadının, çocuğun, kundaktaki bebeklerin cesetleri bir kan gölü içinde bırakıldı. kurda, kuşa yem edildi. bir süre sonra cesetler koktu, çürümeye terk edildi;
bunlar kürtlerdi. kürt kadınları, kürt çocukları, kürt bebekleri, genç, yaşlı kürt insanıydılar.
toplu kıyıma sahne olan zilan deresi, van'ın erciş ilçesinin 20 km. kuzeyindedir. bunları anlatan, bu toplu kıyıma katılan erlerden biriydi. cesetler arasında baygın yattıkları için öldürülmekten kurtulan yaralılar da bu trajediyi yıllarca anlatıp durdular. halk arasında yakılan ağıtlar, halen ilk günkü duygusallığıyla söylenip dinlenir.
16 temmuz 1930 tarihli cumhuriyet gazetesi bu haberi,
''zeylan harekatinda imha edilenler 15.000'den fazladir''başlığıyla veriyordu.
haber metninde ise 'zilan deresi lebalep (ağzına kadar) ecsat (cesetler) ile dolmuştur' deniliyordu.
devletin tedip ve tenkil hareketi sonucunda, 1930 eylülünde,zilan deresi bölgesinde hiçbir insan kalmadı.köyler ve yayladaki yerleşim yerleri yakılıp yıkıldı. zilan deresi, askeri yasak bölge olarak ilan edildi. bir süre sonra da devlet üretme çiftliği kuruldu.
peki, sonra ne oldu?
toplu kıyımla hiçbir canlının bırakılmadığı bu bölgeye, afganista&'dan soydaşlar, yani türkler getirilip yerleştirildi.
....harp tarihi arşivinde mevcut belgelerden alınmış olan bazı bilgilerin yer aldığı türkiye'de kürt isyanları (faik bulut) kitabında, genelkurmay başkanlığı'nın 1 temmuz 1930 tarihli emrine de yer verilmiş. genelkurmay başkanlığı, 'ayaklanma sahasındaki köylerden, ayaklananlara katılmış olanların tamamı yakılacaktır' emrini veriyor.
genelkurmay başkanlığının 3 ağustos 1930;da yayınladığı emirde, halka ayaklananların mutlaka cezalandırılacağı kanısını vermek için oramar olayına katılan köylerin ve yayladaki aşiretlerin tespiti ile bunların hava kuvvetleri ile bombardıman ettirilmesi gerekir' deniliyor.
bu belgelerde,
2 temmuz 1930'da, kolordu bölgesinde şu hareket ve faaliyetler olmakta idi: kaymaz, haçan, kölesor, çilli ve osmanlı köyleri havadan bombalanmış; patnos bölgesinde ayaklananlara katılan köyler bomba ve makineli tüfek ateşi altına alınmış' olduğu yazılıdır.
bu köylerde kadın, çocuk, yaşlı, genç ayrımı yapılmadan toplu bir kıyıma girişilmiştir.köyler ve yaylalardaki yerleşim yerleri yakılmış ve tahrip edilmiştir. "
