Okuduğum en enteresan kitaplardan (tüm ciltleriyle) birisi idi. Bayağı zamanımı almış ama sonunda birçok ön yargımın kırılmasına ve aynı zamanda yöneltilen bazı eleştirilerin haklılığını görmeme neden olmuştu.
Peşinen söyleyeyim bunu ne bir müslüman ne de bir ateist-deist-agnostik olarak değerlendiriyorum.
En başta gazali'nin takdir edilecek bir yönü var: eleştirileri bulunduğu bağlamda gayet temelli. Daha sonra Eleştirilerindeki temel çıkış noktasını görmek gerek: "Özgünlük." onun felsefeye, daha spesifik olarak müslüman filozoflara karşı eleştirisi bu bahsi geçen filozofların yunan felsefesini islam'a uyarlamaya çalışıyor olması üzerine, başka bir ifade ile özgün bir felsefe ortaya koymak yerine, taklit ve uyarlama ile felsefe yapmaları.
Bu bir açıdan haklı. Zira eski yunan felsefesinin taklidi yalnızca bir taklit değil, tahrifti aynı zamanda. Çünkü yalnızca örtüşen, işlevsel olanlar alınıyor ve sunuluyordu.
Fakat gazali, buradan eksik tümevarım hatasına geçiş yaptı. Yalnızca bu menfi gördüğü bir kısım durumlardan ötürü, tüm felsefeyi tehcir etmeye kadar götürdü. Fakat böyle bir tehcirin yerine getirdiği kayda değer bir şey yoktu. Tıpkı hume gibi nedenselliği reddetmiş ama kaderi bu boşlukta asılı bırakmıştı. Ve daha sonra islam dünyasında felsefenin yerini dogmanın almasının "hem kendisi" hem de aşırıcı ve "onu yanlış anlayanlar" ile birlikte sebebi oldu.
En nihayetinde söylenecek şey şu: gazali eleştirilerinin bir kısmında haklı idi ama bu eleştirdiği kısımdan ötürü bütünü yanlışlama gayretine girerek ve arkasına da dünden razı kesimi alarak bugüne neden oldu.
Yine de gazali'yi, onun yaptığı gibi bir kısmından yola çıkıp tümden eleştirmemek gerekir.
Her şekilde şu bir doğru ki gazali felsefeye büyük ayıp etti.
