Tanzimat'taki Islahat hareketleri niye başarılı olamadı! Çünkü teokratik temel ve düzen
üzerine Batı medeniyeti kurulmak istendi. Bu iki karşıt kutup birbiriyle birleşemezdi,
kaynaşamazdı. Tanzimat kurumlarında her alandaki ikilik buradan geliyordu. işe temeli
temizlemekle başlamalı idi. Atatürk'ün dediği gibi:
''Fikirler manasız, mantıksız safsatalarla dolu olursa, o fikirler hastadır. Keza içtimai hayat,
akıl ve mantıkla ilgisi olmayan faydasız ve zararlı birtakım akideler ve ananelerle dolu olursa
felce uğrar. Evvela fikir ve içtimaiyat kuvvetlerinin kaynaklarını temizlemekle işe başlamak
lazımdır.''
Başarılması gereken dava bu idi. Bu sebeple din ve dünya işlerinin birbirinden ayrılması,
dinin asla devlet ve dünya işlerine karıştırılmaması ve herkesin inanışında serbest olması
lazımdı. işte laiklik bu idi ve hiç vakit kaybetmeden devletin laik olması gerekti.
Bu bakımdan Cumhuriyet'in en büyük eseri laiklik devrimidir. Cumhuriyetçilik, halkçılık,
devletçilik, milliyetçilik, devrimcilik ancak laik bir düşüncenin temelleri üzerinde
yükselebilir.
