bahsedilmesi gereken noktanın, ülkenin siyasal, ekonomik ve kültürel yapısının böyle bir dinamiği taşıyıp taşımadığıdır. böyle bir dinamik bu düzen içinde taşımamaktadır, taşıyamaz. sınıflı toplum- bunun karşıtı olan toplumda kimi karşıtlıklar taşır- doğası gereği kendi karşıtını içinde taşıyacağı gibi, bunu bir kutup haline getirir.
yukarıdaki açıdan bakınca kutuplaşmanın ileriye götürüp götürmediği kendi içinde tartışılabilir. maddi temelsizlik üzerinden politika yapmak yalnızca hayalciliğin eseri değildir, değişebilir. hayalciliğin dışında, art niyet ya da siyasal körlükte maddi omurgası bulunmayan politikalar üretilmesine neden olabilir.
öte yandan sınıfsal uzlaşmazlığın yüksek olduğu bir toplumda kesin ve net bir ortak düşünce, uzlaşma biçimi yaratmak gölgelerin arkasına sığınmaktır. azınlığın çoğunluğa hapsedildiği, azınlığın çoğunluğa kendi isteklerini genel istekler olarak kabul ettirdiğini görmek gerek. "kabul ettirmenin" biçimsel değişiklikleri yaşamsal ayrım noktalarına neden olmamalıdır. uzlaşı ya da baskı siyasetlerinin çıktıkları nokta, gittikleri yol aynı olunca sonucun değişmediğini görmek gerekiyor. azınlık- çoğunluk ilişkisinde var olan düzenin korunduğu gerçeğini kabullenmek.
tarihin ilerleyişini görmemek ve maddi olmayanda ısrar etmek huzur ve barış anlamına gelmiyor. kendimizi kandırmak gerçekleri maalesef değiştirmiyor. genel çıkarların var olmayacağını öğrenmek gibi kutuplaşmanın koşullarını doğru bir şekilde irdelemek maddiyatı anlamaya yetecektir.
