eski yunanca γνοσις/gnosis ve λογια/loji kelimelerinden oluşturulmuştur. buradaki gnosis, asıl anlamı itibariyle bilgi demek olsa da antik yunancanın seçiciliği içinde değerlendirilmelidir. internette ve yukarıdaki entryde (başlığın diğer girisinde) gnosis ve epistemenin eşanlamlı olduğu söylenmiş, bu yanlış değildir ama oldukça yüzeyseldir. episteme de gnosis de bilgi demektir. lakin episteme anlamında bilgi, bilince içkindir. gnosis ise aşkın.
çoğunlukla birbirleri yerine kullanılan epistemoloji ve gnoseoloji özleri ve kökleri itaberiyle birbirlerinden farklıdır. ikisinin de anlamı bilgi-bilim, bilgi felsefesi olarak belirlenmiştir lakin buradaki bilgi tanımları farklıdır. epistemolojide bilgi bilinçten bağımsız ve bilincin dışında düşünülemez, buradaki bilgi bilince içkindir.
gnoseolojiye geldiğimizde buradaki bilgi ise bilinçten aşkındır. zaten gnosis kelime anlamı olarak spiritüel bilgi demektir. buradaki spiritüel/ruhani kelimesi çok-anlamlıdır, direkt ruhu kastetmez, kastedilen bilinçten aşkınlıktır.
gnoseoloji ve epistemoloji arasındaki fark metafizik ve ontoloji arasındaki farka benzer. metafizik varolanların kaynağı, özü-tözü, gerçekliği vb... bilinci aşan konularla ilgilenirken, ontoloji varlığın yapısı, varolanların nelikleri, incelenmesi gibi alanlarda etkindir.
gnoseolojide bilginin kaynağı, yapısı, türü ile ilgilenir. epistemolojiyle ortak alanları olmasına karşın ondan ayrdır.
genellikle gnoseoloji, bilginin özdeşleyim, sezgisel formu ile özdeşleşen bir bilgi-bilimken; epistemoloji bunu bilinç temelinde ele alır.
ufak bir etimolojik inceleme ile bunu ortaya koyabiliriz:
gnoseoloji (gnosis-logia)
gnosis: ruhani (bilinci aşan manasında) bilgi demektir.
