Hilafet işlevini kaybetti mi?
Aslında bu inanmamız istenilen.
Bütün Araplar ihanet etti mi?
Bu da inanmamız istenilen.
Doğrusu;
Almanlar Cihad-ı Ekber'den çok umutluydu.
ingilizler ve Fransızlar çekiniyordu ve tedbirlerini almışlardı.
Cihad çağrısına uyanlar oldu. Hindistan gibi ingiliz sömürüsünün kökleştiği yerlerde yapılan hamleler sertlikle bastırıldı. Dinsiz jön Türkler, sultanı esir aldı şeklinde karşı propagandalar yapıldı.
Fakat yine de;
Darfur Sultanı Ali Dinar ingiltere'ye savaş açtı. Ve şehit oldu.
Yine Trablusgarp'ta Senusiler Teşkilat-ı Mahsusa üyeleriyle işbirliği yaptı. Senusi Lider şerif Ahmed Anadolu'ya geçip milli mücadeleyi destekledi. Senusiler ve Türkler Misrata gibi bazı limanları ele geçirdiler, Mondros'un 18. maddesi bu limanların boşaltılması hakkındadır.
Yine daha güneyde Somali civarında Derviş Devleti Seyyid Muhammed Abdullah Hasan, ingiltere ve italya aleyhine girişimlerde bulundu.
Yine Cezayir'de Emir Abdülkadir'in oğlu Ali Paşa'nın girişimleri olduysa da etkili olamadı.
Fas'ta orta atlaslarda berberi Hammu ez-Zeyyani isyan ederek Fransızlara ağır kayıplar verdi.
Arapların bir kısmı Türkleri destekledi, mesela osmanlı'ya bağlı olan reşidiler, Osmanlılardan yana tavır almışlardır. şerif hüseyin ise ingilizlerle işbirliği yapmıştır. Mondros sonrası Anadolu'da olduğu gibi Arap topraklarında da Müdaafai hukuk cemiyetleri kurulmuştur. Halep, Filistin gibi.
Hilafetin Almaların beklediği etkiyi uyandırıp uyandırmadığı tartışılabilir fakat o dönemin şartlarını ve imkanlarını da bilmek gerekir.
Mesele hilafet bir işe yaramaz, araplar ihanet etti sığlığında değerlendirilmemelidir.
Hilafet 1300 senelik köklü bir kurumdur ve Müslümanların birbiriyle iletişimini artırır, en azından kültürel işbirliği sağlar ki ben çok daha fazlasının olabileceğini düşünüyorum.
