şimdiye kadar yazılanlardan da anlaşılabileceği üzere sebepleri çok boyutlu olan geri kalmadır.
bu açıdan kimi sözlükdaşın vurguladığı "kelam" meselesi de önemlidir. kelam tartışmaları, en başta anlattığım ehl'i sünnet - mutezile, ibn'i sina - gazali çekişmelerinin ana düzlemi olduğu gibi, hıristiyanlar arasındaki tepişmelerin de ana düzlemleri arasındadır. keza başta refere ettiğim, imam el eşari'nin yazdığı "ilk dönem islam mezhepleri" kitabında değerlendirilen yüzlerce mezhebin ana tartışma konusu da siyasi arka planları göz ardı edilirse, kelam meseleleriydi.
aslında hıristiyanlıkta kelam tartışmalarının geçmişi hıristiyanlığın ilk yüzyıllarına dayanır. fakat islam dünyasındaki tartışmalardan farklı olarak, bilim açısından olumlu gelişmelere uzun bir süre vesile olmamışlardır. sebep? zira o tartışmalar roma imparatorluğunun güçlü olduğu, ruhbanları kontrol ettiği dönemlerde yapıldı ve imparatorluğun kontrolü altındaki ruhbanlar tarafından, imparatorluğun arzuladığı sonuçlara bağlanıp, kitlelere dayatılmasıyla sonuçlandı. tekrar canlanmaları ve bilim açısından avantaj sağlayacak seviyeye ulaşmaları ancak islam alemiyle temasa geçtikleri 11. yy'dan sonra oldu ve giderek yükselen bir ivmeyle sürdü.
bu noktada islam aleminde zamanında çok popüler olan kelam tartışmalarının gazali'den sonra neden bıçak gibi kesildiği meselesi konusunda yazdıklarıma tekrar bakılabilir. bugün "kuran mahluk mudur?" diye bir başlık açsam, kendisini ehl'i sünnet ve'l cemaat itikadına bağlı sanan ama google'dan kopya çekmeyi akıl edemeyen çok kişinin ehl'i sünnet itikadına göre yanlış yanıt vereceğine eminim. onlardan kat be kat fazlası ise "bu sorunun ne önemi var?" deyip, geçerler.
"islam aleminin bilimde hiç bir zaman ileri olmadığındandır." tezi ise tarihi gerçeklere terstir. en başta söylediğim ama konuyu dağıtmamak için detaylandırmadığım gibi, din ve bilim arasında özde bir çelişki vardır ama söz konusu çelişki bilimin ilerlemesini durdurmak veya yavaşlatmak için tek başına yeterli değildir. siyasi faktörler, din-bilim çelişkisine göre çok daha büyük bir önem arz eder. söz konusu çelişkiyi bu başlık altında tartışmak istemem. birisi açarsa veya sırası geldiğinde ben açarsam tartışabiliriz.
