Çetin kış şartlarında verilen bu zorlu mücadele dünya tarihinde eşine zor rastlanır bir destandır aslında.
Osmanlı imparatorluğu'nun 1'inci dünya savası sonucunda galip devletler arasında paylaşılmasını fırsat bilen Ermeniler bundan bir hisse kopara bilmek için doğu illerimize doğru ilerlemeye başlamışlardı,hatta bazı vilayetlerimizi alarak katliama girişmişlerdi.Ermenilerin Türkler aleyhine geliştirdikleri bu olaylar ve haziran 1920'den itibaren Oltu bölgesinde başlattıkları taarruz ,
TBMM hükümeti olarak yapılan bu taarruza artık son vermenin zamanı gelmişti.
Bu büyük harbin başlangıcında olan erler istanbul sokaklarında yürürlerken kendilerini izleyen kalabalığın
"Şehitsen, secdeler yüce ruhuna der,
Yer Allahüekber,gök Allahüekber..."
mısraları ile yolun açık olsun asker diyerek uğurlamışlardı evlatlarını .
21 Aralık 1914'te 125 bin kadar asker Sarıkamış'a doğru yola çıkar imanla ve tevekkülle.Çoğunun kışlık parkası, içliği ,ayaklarında kaputu bile yoktur. Trabzon'a kadar vapurla gelen askerler buradan bölüklere dağılırlar.Uzun, yorucu ve sonsuz bir yolculuk onları bekliyordur.Önce Gümüşhane’ye oradan Bayburt, Erzincan ve Erzurum’a yayan bir şekilde varılacaktır. Bir yandan ezeli düşman olarak bilinen Ruslara karşı savaş, diğer yandan soğuk, açlık, tifüs(Humman) hastalığına karşı verilecek mücadele. 93 harbinden beri sıkıntılar içinde inleyen vatanın o güzel köşeleri Batum, Ardahan ve Kars düşman elinden kurtarılacaktır. Zor şartlar altında Erzincan’a kadar gelen erler büyük bir hayal kırıklığına uğrar.
Alınan bilgilere göre Rus filosu, gelmesi dört gözle beklenen Bezmialem, Bahriahmer ve Mithat Paşa gemilerini Ereğli (Zonguldak) açıklarında batırmıştır. 3.Ordu komutanı Hasan izzet Paşa bahara kadar Erzurum da savunma yapıp ordunun eksikliklerini giderme düşüncesindedir. Paşa bu düşüncedeyken, Albay Hafız Hakkı bir rapor hazırlayıp Enver Paşa’ya gönderir. Raporda dağlar üzerinde yollar keşfettiğini ve harekâtın komuta yetkisinin kendisine verilirse orduyu patikalardan geçirebileceğini söyler.
Plana göre 11’inci kolordu bulunduğu bölgede kalıp Rusların dikkatini çekecek 2’inci Süvari Alayı güneye kaydırılıp Rusların oraya kuvvet kaydırması sağlanacaktı. 9’uncu Kolordu Sarıkamış’a saldırırken 10’uncu kolordu komutanı Albay Hafız Hakkı Oltu üzerinden geniş bir yay çizip Allahüekber Dağları'nı aşacak böylece Sarıkamış kuşatılmış olacak. Rus ordusunun burada imhasıyla Kars düşman elinden kurtarılacaktır. Harekat planı yapılır fakat dondurucu soğuklar hesaba katılmaz.
Enver Paşa 9.Kolordunun içindedir.26 Aralık 1914'te 9.Kolordu Sarıkamış'a 8 km uzaklıktaki Çamurludağ eteklerine gelmiştir.Akşam vaktidir.Enver Paşa biraz gerideki Kızılkilise köyünde askerin gecelemesine müsaade etmez. 36.000 Mehmetçik sıfırın altında 25 derecede ormanda geceler.
sabah olduğunda ortalık sessiz ve kimsesizdir.Subaylar askerlerini göremezler .Zaman sonra güneş kendini gösterince acı gerçek ortaya çıkar.Donarak heykelleşmiş bedenler ağaçlardan düşmeye başlar.Askerler donmamak için geceden ağaçlara tırmanmış fakat kar etmemiştir.
sefer öncesi mevcudu 16.300 olan 30.Tümende 1400 asker kalmıştır.15.000 Asker şehit olmuştur.
31.Tümenden gelen haber dehşeti daha katlar.16.000 askerden sadece 2.000 'i ulaşabilmiştir Bey köye.Böylece 6 haftalık bir sürede 3.Ordunun 118.714 askerinden 209.274 'ü Sarıkamış ve Allahu Ekber Dağlarının karlı kucağını şehadetle teşrif eder.
Sarıkamış harekatı her türlü zorluklar içinde kırık bir ümidi gerçekleştirmeye yönelik sonu hazinle biten bir harekattır.
