her görüşün, ideolojinin, inancın gerçekte ne olduğu, neye yaradığına bağlı olarak anlaşılabilir. neye yaradığı ise o inancı, görüşü, ideolojiyi benimseyenlerin başarılarına, mevcut hallerine bakarak anlaşılır.
"gerçek islam bu değil", "gerçek komunizm bu değil,", "gerçek kemalizm bu değil" gibi laflar, ancak o görüşte olanlar arasındaki istisnai kişilerin yaptıklarına karşı söyleniyorsa bir anlam taşır. fakat genele bakarak elbette "gerçek islam budur", "gerçek komünizm budur", "gerçek kemalizm budur" denilebilir. bir görüşün, inancın, ideolojinin etkisi genelde olumsuz şekilde tezahür ediyorsa, onun "gerçekte"(!) çok daha iyi olduğunu iddia etmek sadece bir hezeyandır. madem o kadar iyi neden iyiliğini eserinde göremiyoruz a akıl hastaları?
insanların hali bellidir; meleklerden veya uzaylılardan bahsetmiyoruz. dolayısıyla her görüşün veya inancın değeri ancak insanları tüm zaaflarına rağmen yine de doğruya, iyiye, güzele götürme kabiliyetiyle ölçülebilir.
"müslümanların haline baktığımızda islam pek işe yaramıyor gibi ama ona aldanmayın. uzaylılar veya melekler mevzubahis olsaydı islam çok iyi iş yapardı; öyle mükemmeldir yani ama müslümanlar sebebiyle belli etmiyor..." anlamına gelen laflar boş laflardır.
