nasıralı isa çarmıha gerilip öldükten yıllar sonra hristiyanlık daha çok ufak bir mehzepken, yahudilikten dönerek onu yayan insan. aslında isa'nın ölümü tarihteki çok ufak bir ayrıntıdır. öyle ki isa'nın ölümünü çevresindeki bir avuç insandan başkası önemsememiştir. büyük bir ayaklama ve isyan söz konusu değildir. roma kayıtlarına isa'nın ölümünü bütün diğer çarmıha gerilip ölen insanların ölümüyle eşdeğer tutmuştur. o dönemde bu çarmıha gerilme meselesi ise çok yaygındır. isa gibi fazla konuşan, insanları etkileyen binlerce adam vatan haini ile edilir çarmıha gerilirdi. bu adamın düşünceleri hristiyanlığı şekillendirdi. oldukça yetenekli ve zeki olduğu aşikar, çevresinde topladığı insanlar zaten dinden başka umudu kalmamış insanlardır. zaten kendisi eskiden oldukça radikal bir yahudidir. dini iyi bilir. nasıl kullanacağını iyi bilir. nasıl etkileyeceğini iyi bilir. mektuplarını roma'ya yayarak kendine bağlı hristiyanlarla güçlü bir iletişim ağı oluşturmuştur. belki isa yerine çarmıha gerilen başka adamlardan birini savunsaydı onu da bugün peygamber ilan edebilirdi. tarihin akışını toptan değiştirebilirdi. artık yaşamayan birini mesih ilan etmek kolaydır. yaşayan birini mesih ilan ederseniz insanlar sizden mucize bekler. roma imparatoluğunun yaptığı geniş yolları ve 8 milyon köleyi düşünürsek. hristiyanlığın bu kadar büyük bir dini hareket olmasına şaşmamalı aslında. 8 milyon köle dışında, toplum içinde hiçbir söz hakkı olmayan insanlar da var. kanunlara göre herhangi bir hayvandan farkları yok. ve özellikle kadınlar için ideal bir dindi hristiyanlık çünkü roma da 30 milyon kadının hiçbir hakkı yoktu. çocukları büyütenlerin anneler olduğunu düşünürsek hristiyanlık yayıldıktan yakın zamanda büyük bir patlama yaşadı. hatta koskoca yıllardır tanrı olduğu önce sürülen adamlardan biri yani bir roma imparatoru kendini vaftiz ettirip hristiyan oldu. ölmek üzere olan bu imparator herhalde kendinin tanrı olmadığını biliyordu. herhangi bir kutsallığının olmadığını da sadece insan olduğunu biliyordu ve ölüm korkusuyla kendini vaftiz ettirdi. artık koca imparatorluk hristiyan olmuştu. hülasa, aziz pavlus olmasa hristiyanlık tarihin tozlu raflarında ufak bir inanış olarak kalırdı ama bir şeyi ne kadar planlasan bile bir hata mutlaka olur. küçük görünen bir hata dünya'yı yıllar sonra oldukça etkileyebilir. pavlus'un da en büyük hatası isa'yı tanrı'nın oğlu ilan etmesiydi. eğer bunu yapmasa bence günümüzde hristiyanlık 2x daha etkin olurdu.
