yakın tarihi doğru öğrenebilmenin yolu, nutuk ile beraber diğer kişilerin iddia ve ifadelerini de okuyup karşılaştırmaktır.
çünkü nutuk ta diğerlerininkiler gibi olayların bir kişinin gözünden yorumu-anlatılmasıdır.
başka deyişle nutuk; olayların m. kemal'in gözünden yorumlanışıdır, ve subjektiftir, özneldir.
burada dikkat edilmesi gereken bir durum da şu:
başta karabekir paşa olmak üzere diğer kurtuluş savaşı kahramanlarının anıları-ifadeleri birbirini doğrulamakta-desteklemekte, ama m. kemal'in nutuk'u bunların neredeyse tümüyle çelişmektedir.
ancak m. kemal'in o devirdeki mutlak hakimiyeti sonucu bu kişiler çöpe atılmış, bir kısmı hapsedilmiş, bir kısmı gözetim altında tutulup herşeyden menedilmiş, bir kısmı ülke dışına sürülmüş veya kaçmak zorunda bırakılmıştır.
rauf orbay da bu durumdakilerden biridir.
sonradan ülkeye döndüğünde kendisi hakkındaki (uyduruk) istiklal mahkemesince verilen cezaların hiçbir hukuki değeri olmadığı resmen devrin başbakanı tarafından açıklanmış ve hatta kendisi milletvekili seçtirilip parlamentoya da sokulmuştur (şimdi garip gelebilir ama o devirde bu işler böyle yürüyordu:))
