Günümüz Müslümanları Kuranın tanımını yaptığı bilgiye meraklı tektanrıcılar olmaktan uzak olsalar da, islam toplumlarında hala bilgi edinimine ve eğitime karşı büyük bir saygı mevcuttur. Ne yazık ki, Kuranın peygambere indirilmesinden birkaç yüz yıl sonra, mezhep öğretileri yüzünden, Kuranda ısrarla vurgulanan eleştirel ve analitik bilgi edinme süreci sekteye uğramıştır. Ferisilerin Tevrat ve Zebura karşı yaptığı ihanetin benzerini, hadis anlatıcıları ve din adamları sınıfı da kendilerine Kuranı getiren Muhammedin öğretilerine yaptılar. Kuranın teşvik ettiği rasyonel düşünmeyi ve bilimsel metodolojiye önem veren okullar bir zamanlar parantez içinde ölüm tarihlerini verdiğimiz büyük filozoflar ve bilim adamları yetiştirmişlerdi:
Ibn Hayyan (815): Kimya;
El-Harizmi (840): Cebir, astronomi,
El-Kindi (873): Optik, matematik, fizik ve astronomi;
Ibn Qurra (901): Matematik ve astronomi;
Ibn Duraid (934): Filoloji;
Ibn Sinan (946): Geometri, astronomi;
Farabi (950): Felsefe ve Mantık,
El-Nedim (998): Bibliyograf;
Ibn Şal (1000): Matematikçi, optikçi;
El-Zehrevi (1013): Cerrah;
Ibn Sina (1037): Tıp ve Felsefe;
Ebu-l iyz Otomasyon
Ibn Heysem (1040): Fizik ve Optik;
El-Biruni (1048): Coğrafya, matematik;
El-Maverdi (1058): Siyaset bilimi ve sosyoloji;
El-Zarqali (1087): Astronomi, matematik;
El-Khayyam (1123): Matematik;
El-Idrisi (1166): Coğrafya ve haritacılık;
Ibn Ruşd (1198): Felsefe, mantık, matematik ve tıp;
El-Jezeri (1206): Otomasyon, mekanik mühendislik;
El-Nafis (1288): Tıp;
El-Şatir (1375): Astronomi;
Ibn Haldun (1395): Sosyoloji ve tarih felsefesi;
Taqi el-Din (1585): Astronomi, mekanik mühendislik, ve optik.
Ancak, dini dedikodu koleksiyonu olan hadis kitaplarının otoritesinin yükselmesi ve özellikle de Gazalinin Sultanın desteğini de arkasına alarak filozofları şeytani ilan etmesi ve felsefeyi kınamasıyla, ikinci bin yılda eleştirel düşünmenin ölümüyle beraber islam medeniyetinin çöküşü hızlandı. Müslümanların nüfusu ve toprakları büyük ölçüde büyümesine rağmen, 12. yüz yıldan sonra Müslüman bilim adamları ve filozoflarının sayısı ve onların disiplinlere katkıları azalmaya başladı. Okullar, önceki kuşakların eserlerini ezberleyen ve yüceltilip putlaştırılmış isimlerin fikirlerini düşünmeden tekrarlayan papağanlar üretir oldular. Bir zamanlar islam medeniyetinin itici gücü olan felsefe bile Aristo ve Platon gibi büyük üstatların fikirlerinin ezberletildiği bir konuma düştü. Yani kritik düşünme faaliyeti olan felsefe bile rivayet ve hikâye haline dönüştürüldü.
Kuranın ilk vahyinin, 96. suresinin ilk ayeti olduğuna inanılır:
96:1 Yaratan Rabbinin ismiyle oku.
96:2 O, insanı bir embriyodan yarattı.
96:3 Oku, Rabbin En Cömert/Yüce olandır.
96:4 Kalem yoluyla öğretti.
96:5 insana bilmediklerini öğretti.
Kuranda, Müslümanları yani barış içinde Allaha teslim olan Barışçıları, bilgi edinmeye, dogmaları sorgulamaya, din dâhil her konuda akıllarını kullanmaya teşvik eden sayısız ayet vardır. Kuran, körü körüne inanmayı, başka bir deyişle akla ve deneye dayanmayan kanıtlardan oluşan bir inancı şiddetle reddeder. işte size rasyonel bir sorgulama, bilgi ve kanıtların önemine vurgu yapan birkaç ayet:
4:162 Ancak aralarındaki derin ilim sahipleri ve inananlar, sana indirilene ve senden önce indirilene inanır. Namazı gözetir, zekatı verir, ALLAHa ve ahiret gününe inanırlar; bunlara büyük bir ödül vereceğiz.
10:100 Hiçbir kişi ALLAHın izni olmadan inanamaz ve O, akıllarını kullanmayanları rezilliğe mahkum eder.
10:101 De ki: Göklerde ve yerde neler var, bir bakın! inanmayan bir topluma deliller ve uyarılar kâr etmez.
12:111 Onların tarihinde, bilinç sahipleri için bir ders vardır. Bu, uydurma bir hadis değil; fakat kendisinden öncekilerin doğrulayıcısı, her şeyin detaylı açıklaması ve inananlar için bir hidayet ve Rahmettir.
17:36 Bilmediğin bir şeye inanıp ardına düşme, çünkü işitme, görme duyusu ve beyin, hepsi ondan sorumludur.
22:54 Bu durum, aynı zamanda, kendilerine bilgi verilmiş olanların bunun Rabbinden gelen bir gerçek olduğunu anlamalarını sağlar. Böylece kalpleri onu benimser ve iman ederler. ALLAH, elbette, inananları doğru yola ulaştırır.
29:20 De ki, Yeryüzünü dolaşın ve yaratılışın nasıl başladığını görün. Sonra, yine ALLAH (ahiretteki) son yaratılışı başlatacaktır. ALLAHın her şeye gücü yeter.
34:46 De ki, Size bir tek öğüdüm var: ALLAH için ikişer ikişer, yahut teker teker kalkın, sonra düşünün. Sizin arkadaşınızda bir delilik yoktur. O sadece, çetin bir cezadan önce sizi uyaran birisidir.
35:28 Aynı şekilde, insanlar, hayvanlar, çiftlik hayvanları da çeşitli renklerdedir. Bundan dolayıdır ki kulları arasında ALLAHı gereği gibi sayanlar bilim adamlarıdır. ALLAH Üstündür, Bağışlayandır.
