senatus populusque romanus beş iyi imparator dönemine kadar saldırgan bir şehir devletinin kalıntılarıydı. roma imparatorluğu tarihe kartaca şehrini yıkıp, fenike medeniyetini tarihten silerek o zamanki bilinen dünyanın gözbebeği olan akdeniz ticaretini ele geçirinceye kadar vasat ve çalkantılarla dolu bir yerdi. roma bir anda o kadar güç kazandı ki, rakipleri ayılıp fark ettiğinde çok geç kalmışlardı.
maamafih beş iyi imparator sırasıyla narva, trajan, hadrian, Antoninus Pius ve Marcus Aurelius dönemiyle beraber (isadan sonra 96-180 arası) kültürel, ekonomik, sosyal devlet olarak tam bir altın çağ yaşadılar. bu dönemde bilinen dünyanın tamamı ya kılıç zoruyla, ya vasallaştırma yoluyla ya da kendi rızaları ile roma buyruğuna girmişti. öyle bir dönemdi ki galatların son kralı varis bırakamayınca devletini roma ülkesi'ne kendi rızasıyla bağışlamış, britonlar, mısırlılar, iskitler, piktler, galyalılar, yahudiyeliler, germenler... vs. bilinen dünya halkları senato'da temsil edilmeye bile başlanmıştı. öyle bir dönemdi ki, şu anda dünyanın süper gücü abd henüz 48 bin km yol ağı örebilmişken; bu dönemde 52 bin km yol ağıyla her yer roma'ya bağlanmıştı.(all roads lead to rome atasözünün kaynağıdır)
bugün bu uygarlıktan kokuşmuş ve sefil olarak bahseden insanları görmek gerçekten ilginç. islam mimarisinde, batı uygarlığında estetik ve güzel olan ne varsa bir parça romalıdır. tarihi doğru okuyamamak ölümcül bedeller ödemeye sebep olabilir. bu yüzden sezar'ın hakkı sezar'a.
