bizzat islam'ın karşı olduğu tanımdır. ne osmanlı, ne selçuklu bu tür bir titri kendine almamıştır alamamıştır, zira mesuliyeti vardır, zira mefhem-u muhalifi vardır. şimdi ki iran mesela. iran'ın anladığı islam ile diğer müslümanların anladığı, algıladığı islam arasında uçuruma yakın farklılıklar -zıtlıklar demiyorum- vardır. o nedenle aklı başında, dini bilen hiç bir insan, kurum, parti, devlet bunu yapmaz. osmanlı kendini devlet-i aliye i osmani olarak nitelerdi ve kanunları da şeriat felan değildi. mecelle hukuku diye bir hukuk sistemi geliştirmişti. kişilerin kendi aralarında mevzularda onu (ermeniyse ermeni hukuku, hıristiyansa hıristiyan hukuku), kişilerin devlet ile olan meselelerinde ise mecelle hukukunu geçerli kılmıştı. *
