Köy Enstitülülüler ismail Hakkı Tonguç'un önderliğinde bir destan yarattılar. Yarattıkları efsane; yeşeren toprak, yükselen yapı, dayanışma, paylaşma, aydınlanma, özgürleşme demekti. Onlarınki yalnızca eğitim değil, bir yaşam biçimiydi.
ülkemizin bağımsızlığını yitirmesine karşı durdular.
fakat ismail hakkı tonguç, yatacak yeri olmayan menderes yüzünden, Türkiye'nin değişik yerlerinde sürgün olarak öğretmenlik yaptı.(abd-menderes işbirliği)
1954'te kendi isteğiyle emekli oldu.11 Haziran 1960'ta çoktan kapatılan Hasanoğlan Köy Enstitüsü'ne yıllar sonra ilk kez gitti. 24 Haziran 1960'ta yaşama gözlerini yumdu, kendini köy enstitülerine adayan gerçek bir vatanseverdi, öyle bugünküler gibi değildi..
