gavuristanda guns germs and steel adıyla geçen, jared diamond kitabı. kitap çok basit ve bir o kadar da ilgi çekici olan "neden avrupalılar amerika'yı keşfetti de amerikalılar avrupa'yı keşfetmedi?" sorusuyla başlar ve bu sorunu ta kökünden itibaren anlatmaya başlar.
guns, yani silahlar yani siyasi çekişmeler insan beynini olabildiğince kurnaz ypmıştır. yiyecek üretiminin sistemleşmesi ve bu sistemlerin de iyice gelişerek karışık* hale gelmesi iktidarları doğurur. iktidar da -hepimizin bildiği gibi- bağımlılık yaratan bir hastalıktır. bir kişi ya da grup iktidarı bir kere eline geçirince bırakmak istemeyecektir; statükoculuk denen nane... yakın coğrafyalarda oluşmuş, yiyecek üreten insan toplulukları arasında çeşit çeşit sebeplerden iktidar çekişmesi yaşanmaya başlaması da insanın siyaset yeteneğini geliştirecek, yönetici sınıfa farklı bir bakış açısı kazandıracaktır. kitapta bu durum için verilen örnek hem çok hüzünlü hem de biraz komik. ispanyollar amerika kıtasına ulaştıklarında orada büyük bir imparatorlukla karşılaşırlar. atahualpa'ın hükmettiği inka imparatorluğu, tarihinde pek siyasi çekişme yaşamamış, dolayısıyla diplomasi ve siyaset isimli iki eski dünya kurnazlığından uzak bir insandır. 160 civarında adamı olan ispanyol francisco pizarro, atahualpa'yı anlaşma yapmak için yanına çağırır. bu gariban da konuşup anlaşmak için buluşma yerine gider ve asla bunun bir tuzak olacağını düşünmez. tabii esir alınır ve öldürülür. ondan sonra da ispanyollar güney amerika'nın anasını ağlatır zaten. işte bu örnek, siyasi ilişkilerdeki tecrübenin önemini, bu tür ilişkiler içinde yetişen insanların kafa yapılarının içerik olarak diğer insanlardan ne kadar farklı olabileceğini anlatır.
kitabın mikrop* kısmı, salgın hastalıklarla ilgilidir. avrupa, eski filmlerden de bildiğimiz gibi sürekli salgın hastalıklarla boğuşur. ben de şahsen birkaç filmde veba salgınından kaçan insanlar figürünü gördüm, siz de görmüşsünüzdür. yüzyıllarca hayvanlarla birlikte yaşayan ve onlardan kaptıkları hastalıklarla telef olan avrupalar yıllarca öle öle bu hastalıklara karşı bağışıklık kazanmışlardır. mesela yine güney amerika'da ispanyolların öldürdüğü insan sayısı, ispanyolların vücudunda oraya ulaşan hastalık mikroplarının sayısının yanında devede kulak kalır. çok farklı hastalıklara bağışıklık kazanmış, avrupalı mikroplarla tanışmadığı için bunlara karşı bir tedavi geliştirmemiş zavallı inkalar telef olur gider. bu da yaşanan çekişmede yabana atılamayacak bir parametredir. abd'li piçlerin, kızılderililere verdikleri çiçek mikrobu bulaştırılmış battaniye örneğini de bu minvalde düşünürsek, bu çekişmenin yakın zamana kadar yaşanmaya devam ettiğini anlayabiliriz.
çelik yani madenlerle alakalı kısım, hem tarıma geçişle birlikte aletler yapmayı hem de silah yapmayı kapsıyor. ürün ekip biçmek için gerekli aletlerle başlayan alet yapma serüveni, sulama kanalları, daha büyük aletler, daha büyük sulama kanalları vs diye devam eder. tüm bunların da iktidar ilişkilerinde, siyasi ilişkilerde çok önemli olduğunu filan yazmaya gerek yok herhalde.
neyse efendim kitap çok güzel bir kitaptır. benim yukarda kuşa çevirip anlattığım hikayeler esasında çok ilginç olup, ufuk açıcıdır. ayrıca kitap boyunca o kadar çok trivia saklıdır ki, sırf bunlar için bile okunabilir. mesela hayvanat bahçelerinde en fazla bakıcı yaralayan hayvanın zebra olması sizce de biraz garip değil mi? ya da teksas kadar bir toprak parçası olan yeni gine'de toplam 1200 farklı dil olması ve bu dilleri konuşan insanların büyük bir kısmının birbirini hiç anlamaması?
