tek bir hataya bakarak bu olmasaydı osmanlı yaşardı gibi çıkarımlar yanlıştır. bazı yaptıkları doğrular sonradan yanlış hale gelmiştir kapitülasyonlar gibi. osmanlıyı çökerten hatalar bütünüdür. bunun için her yüzyılı ayrı ayrı incelememiz gerekmektedir.
13. yüzyıl (1250?-1300)
Osmanlı 13. yüzyılın ikinci yarısında ertuğrul gazi tarafından kurulmuş olup, Osman gazi döneminde yüzyılın sonunda bağımsızlığını kazanmıştır. bu yüzyılda göze çarpan bir hata yokken teşkilatlanma ve diğer türk beyliklerinin aksine rum topraklarına yönlenmiş olmaları sebebiyle sürekli güçlenmiştir
14. yüzyıl (1301-1400)
osmanlının sürekli olarak güçlendiği yüzyıldır. avrupaya geçtikten sonra hızla balkanlara yayılmıştır. bu yüzyılın 2. yarısından itibaren türk beylikleri birer birer fethedilmiştir. iyi teşkilatçılık devleti fethettiği yerlerde kalıcı yapmıştır. bu yüzyılda yapılan bazı hatalar:
- müslüman türk beyliklerinin alınması bazı müslüman devletlerle arasını bozmuştur (getirisi daha fazladır).
- timur tehlikesine karşı önlem alınamamış memlüklüler ve altınorda devleti ile ittifak kurulmamıştır.
- timur'un önünden kaçan beylere sahip çıkarak iki devletin arasını bozmuştur.
15. yüzyıl (1401-1500)
timur karşısında alınan yenilgi ve osmanlı tarihinde ilk ve tek olan padişahın düşmana esir düşmesi gibi bir felaketle başlamıştır. fetret devri denen deviri yaşamış olmasına rağmen iyi teşkilatçılığıyla kısa sürede toplanmış ve istanbul'u fethetmiş, sonrasında yükselme dönemi başlamıştır. ilk ciddi hatalar bu yüzyılda yaşanmıştır.
- meydan muharebesinde kaybetmesi kesin olan ordunun timur karşısına direk olarak çıkması (kılıçaslan'ın yaptığı gibi vurkaç taktikleri daha çok işe yarardı timur'un kalabalık ordusuna karşı).
- istanbul'un fethi sonrası doğuda kendisiyle ittifak kurmaya olumlu yaklaşan sünni akkoyunlular ciddiye alınmamış, otlukbeli muharebesi ile çöküşüne sebep olunmuştur.
- fatih sultan mehmet kendisini roma imparatoru olarak görmüş, devlet türk geleneklerinden uzaklaşmaya başlamıştır.
- italyan yarımadasına çıkmış olan osmanlı kuvvetleri geri dönmüştür (fatih sultan mehmet bu yüzden zehirlendi iddiaları kuvvetlidir).
- cem sultan ile 2. bayezit arasındaki taht kavgası devletin altın çağlarını heba etmiştir.
- doğuda güçlenen safevilere karşı önlem alınanmamış, kuruluşundan beri devam eden türkmen göçü durarak balkanların türkleştirilmesi sona ermiştir.
- çandarlılar sonrası türk kökenli vezirlere yer verilmemiştir. devşirmeler devletin her alanını ele geçirmiştir.
16. yüzyıl (1501-1600)
osmanlı için altın yüzyıldır. bu yüzyılda doruğu gördüğü gibi yaptığı hatalar uzun süreçte çok can yakmıştır.
- safevi devleti imkan olduğu halde son verilmemiş, tebriz alındığı halde geri çekilmiştir.
- doğu anadoluda alevi türkmenlere karşı sünni kürtler desteklenmiş, feodal kürt aşiretlerinin günümüze kadar gelen üstünlüğü ortaya çıkmıştır.
- safevileri ideolojik olarak düşman gördüğü için kızılbaş aleviler toplumdan dışlanmıştır (aynı hareketi safeviler sünnilere karşı yapmıştır).
-avrupa'da başlayan sömürgecilik hareketinden uzak durulmuştur.
-hint deniz seferlerine gerekli önem verilmemiş, buraların uzun süreç avrupalıların egemenliğine geçmesine sebep olunmuştur.
- kırım hanlığına fazla özgürlük verilmiş, kırım-moskova ittifakı ile diğer müslüman tatar hanlıklarının ortadan kalkmasına sebep olunmuştur (kırım hanlığı kazan, sibir ve astrakhan hanlıklarına karşı rusya ile iş birliği yapmıştı. en önemli sebeplerden birisiydi rusyanın güçlenmesi bu zamana kadar sürmüştür).
- halifelik kozu tam olarak kullanılamamış endonezya, orta asya, sibirya, avrasya, fas, iran, arap yarımadası ve hindistan müslümanları ile iş birliği kurulamamış (bundan sonraki yüzyıllar içinde geçerlidir).
- hürrem sultan gibi haseki sultan osmanlıyı içten içe oymuştur. padişah sevdiği karısına fazla yüz verdiği için devlet içinde devlet meydana gelmiştir.
- 2. selimden itibaren padişahlar ordunun başında sefere çıkmayı bırakıp sarayda oturmuşlardır (bazı padişahlar çıkmış olsada genel olarak böyledir).
- fransa gibi devlete kapitülasyonlar vererek dış ticarette açıklar meydana gelmiştir.
17. yüzyıl (1601-1700)
duraklama devri dediğimiz yüzyıldır. osmanlı bu dönemindede çok güçlü olmasına rağmen çeşitli siyasi felaketler yaşamıştır. bu yüzyıl sonlarında köprülü ailesinin yaşattığı devrimler ne yazıkki kalıcı olmamıştır.
- artan yeniçeri sayısıyla devlet başa çıkamamış sürekli merkezi ayaklanmalar yaşamıştır.
- iç isyanların kanlı şekilde bastırılmışı halkı devlete küstürdüğü gibi tımar sistemini bozmuştur.
- avrupada yaşanan teknolojik devrimler ihmal edilmiştir (hazerfen ahmet çelebi gibi önemli insanlar devletten hiçbir destek göremediği gibi büyük suçlamalarla karşı karşıya kalmışlardır).
- sürekli ayaklanmalar ve padişah değişikliği.
- kösem sultan gibi bir kadın çocuklarını ve torunlarını tahta oturtup indirtmiş osmanlının düzenini bozmuştur.
- viyana kuşatması sırasında şehri güzel şekilde ele geçirelim yıkılmasın diye çok oyanılmış, bütün avrupanın osmanlı karşıtı ittifakına sebep olunmuştur.
- yüzyıl sonunda ruslarla barış yapılarak kırım hanlığının rusya üzerine yaptığı akınlar sona ermiştir.
18. yüzyıl (1701-1800)
devletimizin gerileme dönemidir. önceki yüzyıllardaki hatalar devam etmiş olduğu halde bazı toparlanma girişimleri olmuştur.
- rusya karşıtı isveç ile ittifaka önem verilmemiş, prut savaşında önemli bir rus ordusunu yok etme fırsatı elden kaçırılmıştır (isveç rusyaya yenilip, rusya baltıklara indikten sonra bugünkü saint petersburg şehrini kurmuş ve donanma sahibi olmuştur).
- bilimsel gelişmeler ihmal edilmeye devam edilmiştir.
- nadir şah gibi türkçü bir iran şahı iktidara gelmesine rağmen gözardı edilmiştir. nadir şah caferi olduğu halde 4 büyük halifeyi kabul etmiş şii-sünni ayrımını ortadan kaldırmaya çalıştığı halde osmanlıdan yeterli destek görememiştir.
- rus tehlikesine karşı kırım hanlığı ortadan kaldırılıp tamamen osmanlı topraklarına katılmamıştır. daha sonra rusya önce kırımı bağımsız yapıp sonra kendi topraklarına katmıştır.
- yüzyıl sonundaki fransız devrimi ciddiye alınmamıştır.
19. yüzyıl (1801-1900)
bu yüzyılda osmanlı bilimsel gelişmeler ve askeri alanda çeşitli yenilikler yapmasına ve toparlanmaya çalışmasına rağmen çökmesine engel olamamıştır.
- yeniçeriler ortadan kalktığı halde yerine ihtiyaçları gören bir ordu kurulmamıştır.
- kırım savaşı kazanıldığı halde hiçbir kazanç elde edilmemiştir.
- kafkaslardaki müslümanların mücadelesi uzaktan izlenilmiş ruslara karşı önlem alınmamıştır.
- milliyetçilik akımı ülkeye çok geç gelmiş, geldiğinde gözardı edilmiştir.
- tazminat ve ıslahat fermanlarıyla gayri-müslimlere çok hak verilmiş devletin içinde bölücülerin sayısı hızla artmıştır.
- ülke topraklarında yabancı misyonerlere izin verilmiştir.
- yüzyılın sonlarına kadar demiryolları yapılmamıştır.
- meşruiyet ülkeye çok geç gelmiştir. geldiği zamanlarda etkisiz olup azınlıkların devletten ayrılmasına sebep olmuştur.
- 93 harbi sonrası ingilizlerin ve fransızların ülkenin pekçok toprağına el konulması engellenememiştir.
20. yüzyıl (1901-1922)
osmanlının son yıllarıdır. bu zamana kadar yapılan hatalar sebebiyle çökmekte olan devlet son nefeslerini vermiştir.
- meşruiyet kurulduktan sonra ileri görüşlü, muhafazakar, milliyetçi ve çok zeki padişah olan 2. abdülhamit görevden alınıp yerine daha etkisiz mehmet reşat getirilmiştir.
- giritin yunanlara bırakılması ve bulgarların bağımsızlığına göz yumulmuş sadece protesto edilmiştir.
- tunus, cezayir, mısır ve kıbrıs elden giderken sessiz kalan devlet trablusgarb için boşuna çırpınmış, çok önemli subaylarını oraya yollamıştır.
- kapıdaki balkanlar savaşı gözardı edilmiştir.
- doğudaki ermeni tehlikesine karşı dünya savaşından önce hiçbir önlem alınmamıştır.
- getirisi olmadığı halde 1. dünya savaşına girilmiştir.
- dünya savaşı sonrası damat ferit gibi beceriksiz paşa sadrazamlığa getirilmiştir.
genel olarak bunlardır. tek hatayla osmanlı yıkıldı demek çok basit açıklamadır. osmanlıyı yıkan hatalar bütünlülüğüdür.
