tarihi, sosyolojik, coğrafi (...) sebeplerlerdir. bunu direk müslüman olmakla açıklayacak olanların asrı saadette ve sonraki dönemlerde müslümanların nasıl hem ilimde hem de siyasi olarak kendilerinden sayıca üstün, tarihi kökleri daha eskiye dayanan hristiyan medeniyetini geride bıraktığını açıklaması lazım. ki onların da bunu açıklayabilecek tarih bilgisine sahip olduklarını sanmıyorum. olsa zaten böyle karmaşık bir konuyu "müslümanlar gercidir işte olm" diyerek açıklayamayacaklarını bilirlerdi herhalde.
islam medeniyeti batıya doğru genişleyerek avrupanın en önemli ticaret yollarını ablukaya aldı. bu art arda gelen islam zaferlerinin pek çok farklı etkisi oldu hristiyan dünyası üzerinde:
- haçlı seferleri düzenlendi ve başarısız olundu
- kiliseye olan güven sarsıldı
- islam medeniyetinin hristiyan avrupadan çok çok daha ileri olduğu anlaşıldı
- yeni ticaret yollarının keşfedilmesi gerekti
- bu durum da keşifler çağına zemin hazırladı
- kiliseye duyulan ilginin azalması seküler bir aydınlanma hareketine temel oluşturdu
tüm bunlar batının ilerlemesinin ufak bir kısmını açıklayan temel olaylardır. yani bir bakıma, bu dönemde islam medeniyeti gerilememiş, batı medeniyeti fazla hızlı ilerlemiştir.
ama sonraki dönemde özellikle bağnaz ve halinden memnun bir ulema sınıfının ortaya çıkışı islam dünyasındaki bilimsel ve felsefi gelişmeleri önemli ölçüde engellemiştir. bunu islamiyetle ilişkilendirmenin çok bir anlamı yok. insanın yapısından kaynaklanır bu. insanlar genelde konformisttir. içinde bulundukları topluma uyarlar. "eski köye yeni adet" getirmek istemezler. hele de hallerinden memnunlarsa, reforma karşı dururlar. bu durum müslümanlar için de, hristiyanlar için de, ateistler için de böyledir.
islam medeniyetinin gerilemesiyle osmanlının duraklama ve gerileme dönemleri paraleldir. zaten osmanlı devleti de islam dünyasının önemli bir kısmını elinde tutuyordu. bu yüzden de osmanlının geri kalması ile müslümanların geri kalmasının sebepleri benzerdir denilebilir ve bu sebepler daha çok siyasidir bu dönemde.
sonraki dönem ise daha karmaşık. arapların kendi bağımsız devletlerini kurmaları onlar açısından bir zorunluluktu bana göre. ulus devletlerin inşa edildiği dönemde kesinlikle beklenebilirdi böyle bir şey. ama tuhaf olan, arapların ulus devlet kuramamış olmalarıdır. osmanlıya baş kaldıran araplar, belli başlı şeyhlerin, kabile liderlerinin etrafında toparlandılar. o şeyhler ise bellerini küresel güçlere ve özellikle de ingiltereye bağladılar. o ingilizler ki, arapların başına daha sonradan yahudileri musallat edecek ve sonra da ortadoğudan def olup gideceklerdi. ürdün devletinin hangi sebeple kurulduğuna bakın, arap devletlerinin ne kadar temelsiz ve içi boş devletler olduğunu anlarsınız.
kısacası batı, pek çok siyasi reform yaparken, bilimsel gelişmelere imza atarken müslümanlar kendi iç meselelerini halletmekle ilgileniyorlardı. bugün bile hiç bir müslüman devlet yoktur ki batılı devletler gibi iç huzuru sağlamış, gerekli demokratik reformları yapmış olsun.
ama eğer mesele islamda olsaydı, öyle zannediyorum ki bu kadar az gelişmiş ülkelerden bile (pakistan, cezayir vs gibi) bu kadar bilim adamı çıkamazdı.
