sanıldığının aksine sarıkamışta 90 bin askerin şehadetinden bir fiil sorumlu olmayan, türkçü ve turancı düşünceleri taşımış bu uğurda canını feda etmiş, ittihat ve terakki ve teşkilat-ı mahsusa'nın önemli kişilerinden biri olan türk osmanlı paşasıdır. enver paşa sarıkamış harekatında acele etmiştir. bunun altında harekatın gecikmesi halinde zayıf olan rus ordusunun kuvvetleneceği gerçeği yatmaktadır. rus ordusu zayıftı fakat insan kaynakları çok yüksek olduğundan her geçen gün takviye edilip güçlenmekteydi. türk ordusu dört farklı cephede düşmanla cebelleşmekte olduğundan takviye durumu imkansızdı. verilen kaybın sorumlusu enver paşa değil, gereken takviyeyi sağlayaman osmanlıdır.
