varsayalım ki tanrı var ve gerçekten insanları yaratıp onları bir çeşit sınav yapmak istiyor olsun. bu durum, rasyonalitesi araştırılması gereken bir konudur ve yepyeni sorular üretir. bu rasyonaliteyi araştırırken akla şu sorular geliyor:
1-tanrı'nın insanları sınav yapmasının bir sebebi var mıdır? varsa, bu sebebi bilebilir miyiz? neden?
2- insanları sınav yapmak isteyen bir tanrı'nın onlara ''tam bir özgür irade'' vermesi daha mantıklı olmaz mıydı? biliyoruz ki tam olarak seçimleri değiştirmese de; genler, yaşanılan ülke ve çağ, aile ve yakın çevre, özellikle bazı beyin hastalıkları vb. insanların seçimleriyle doğrudan alakalı faktörler ve bunlar bireysel özgür iradeyi -bence- imkansız kılıyor.
3- cennet ve cehennem gibi ''sınavın sonunda vaadedilen ödüller/cezalar'' doğrudan insan psikolojisine etki eden bir ''pekiştireç'' görevi görmüyor mu? cennet isteğiyle iyilik yapan bir insan ile cehennemden ve acıdan korktuğu için kötülük yapmayan bir insan ne kadar ''özgür'' seçimler yapmıştır? ne kadar dürüstlerdir?
4- insanların ''sınav olduğunu bile bilmemesi'' ve onlara ''tam bir özgür irade verilmesi''(bu; ülkelerin, dinlerin, ırksal ayrımların vb. olmaması ile sağlanabilirdi ve insanlar sadece ''yaptığı iyilik ve kötülükler'' üzerinden değerlendirilebilirdi. bu tanrı için pek zor olmamalı) daha iyi ve daha adil bir sınav ortamı sağlamaz mıydı?
5- bazı dinlerde, sınavdaki en büyük ölçüt ''tanrı'ya inanıp inanmama'' oluyor. özellikle hayatı boyunca kendini ve insanlığı geliştirmek için uğraşmış, çeşitli yardımlarda/iyiliklerde bulunmuş bir insan eğer ''ateist'' ise cehenneme gidiyor. en büyük ve belirleyici ölçütün ''tanrı'ya inanıp inanmama'' olması mantıksız değil midir?
6- sınavın ana ölçütünün ''iyi/kötü'' olmasının daha mantıklı olacağını söyledim ama bunda bile problemler var. şöyle ki ''iyi ve kötü''nün ne olacağı eğer tanrı varsa, ona bağlı oluyor. yani karşımıza kendi koyduğu iyi ve kötü ölçütlerini esas alarak insan yaratıp onları sınav yapan ve sonunda sırf kendi koyduğu ölçütlere uymadığı için insanlara acı çektirebilen bir tanrı tasviri çıkıyor. üstelik sınav yaptığı canlılar tam olarak özgür bile değiller. bu durumda tanrı nasıl ve neyi ölçüt alarak mantıklı ve adil olacak bir sınav yapabilir?
bu soruları bir kenara bırakıp içinde yaşadığımız evrende olan duruma bakarsak insanların din ve tanrı gibi şeyleri özellikle ölümden sonra, bu yaşadığı dünya'da yaptığının ve kendisine yapılanın karşılığını mutlaka görmek istemesi vb. gibi sebeplerden dolayı uydurduğu iddiası gerçekten bir tanrı'nın var olduğu ve bizleri gerçekten ''adil'' bir anlamda sınav yaptığı iddiasından daha rasyonel gözüküyor.
