osmanlı'ya intikal ettikten sonra kaldırılan islam hilafetinin yitmesinin ardından yükselen ulusçu ideolojilerle mücadele için ortaya konmuş 'ulusal üstü' ütopik kavram.
islam devleti şeriat ile mümkün olmaz. zira şeriat tabii hukuktur. islam devleti, fıkıh ile mümkün olabilir. fıkıh da pozitif hukuktur. ancak, paradoksal bir biçimde islam'da bugünkü 'devlet'(state) anlayışı bulunmaz. islam'da şehir (city) vardır. şehirdeki insanların uyguladığı beşerî hukuk eğer fıkha tekabül ediyorsa, o zaman o şehir müslüman şehri olmuş olur. fıkıh, insanlar içindir. ayrıca bir de değildir, farklı mezheplere göre farklı içtihatları haizdir.
denilebilir ki, islam devleti mefhumu sıkıntılı bir kavramdır. müslümanların şeriata uyup fıkhı uyguladığı herhangi bir şehir (caminin etrafına kurulmuş bir medine tasavvur edin), islam devleti'nin ta kendisidir. şehrin temel espirisi yönetim iken, devletin temel esprisi hükmetme ve iktidardır. state teriminin mucidi, siyaset biliminin babalarından niccolo machiavelli'dir. 'lo stata' der, 'her şeyin üzerindeki biricik güçtür.'
bu zaviyeden baktığımızda, islam devletinin esas değil; islam şehrinin amaç olduğunu söyleyebiliriz. zira islam devleti mefhumu, olaya 'state' açısından yaklaşır; merkezîdir, iktidarcıdır, kendisini kutsal görür. halbuki medine'de halife ömer'in icraatlarına karşı gelen bir kişi ona camide, yüzlerce müslümanın önünde, ''eğer sen haddini aşarsan, sana haddini kılıcımızla bildirir, seni düzeltiriz!'' diyebilecek cesareti buluyor, hz. ömer gibi bir adalet timsali de mütebessim bir halde gidiyordu...
