michel foucault'nun hapishanenin doğuşu* adlı kitabında kullandığı bir kavramdır. foucault'dan önce de bu kavram kullanılmıştır. panopticon esasen 18. yüzyıl sonu düşünürlerinden jeremy bentham'ın kendi hapishane projesine verdiği isimdir. fakat bu proje uygulamaya konmamıştır. bentham'ın bu projesine göre hapishane hücreleri bir daire etrafında dizilmişlerdir ve hücrenin ortasındaki kulede gardiyan tarafından tek yönlü olarak gözetlenmektedirler. ama mahkumlar bu gözetleme kulesinde gardiyanın bulunup bulunmadığını bilmezler. bu sebeple de gözetlenme ihtimaline karşı kendi kendilerini kontrol altında tutarlar. foucault ise bu kavramın modern dönemde iktidarın bir nevi kontrol mekanizması olduğunu söyler. panopticon bir nevi görünmez iktidardır ve -toplumun en küçük birimlerine kadar- her yerdedir. hastanelerde, hapishanelerde, okullarda hatta kendimizi özgür sandığımız evlerimizin içinde bile... bu görünmez gardiyan sistemle uyumlu organizmalar haline getirir insanları.
