--spoiler--
Gregor Samsa bir sabah huzursuz düşlerden uyandığında, kendini yatağında dev bir böceğe dönüşmüş olarak buldu.
Franz Kafka, bu cümleyle başlıyor dönüşümü anlatmaya; ancak anlatmak istediği kendi dönüşümü mü yoksa, toplumca baskılanan hayat koşulları, ekonomik durum, ailevi yaşam gibi toplumsal bir dönüşüm mü?
Gregor Samsa, ailesinin geçimini sağlamak ve bu arada babasının çalıştığı şirketin patronuna olan borcunu ödemek için gezici pazarlamacılık yapmaktadır. Bir sabah uyandığında, kendini bir böceğe dönüşmüş olarak bulur; ancak bu durumu umursamaz. Onun için önemli olan, işe geç kalmış olmasıdır. Ailesi durumunu merak eder, iş yerinden temsilci gelir; herkes işe neden geç kaldığını merak etmektedir. Bir süre sonra, karşılarında Gregor Samsa yerine bir böcek bulurlar.
Gregor Samsanın bakıcılığını kız kardeşi Grete üstlenir. Ailede kimse çalışmamaktadır. Gregor Samsanın babası otoriter kişiliğe sahiptir. Kız kardeşinin keman tutkusu vardır. Ailesi için önemli olan Gregor Samsanın bir böceğe dönüşmüş olması değil, artık geçimleri için gerekli olan paranın sağlanamayacak olmasıdır.
Gregor Samsa ise ailesini düşünmektedir. Nasıl geçinecekleri onun için önemlidir. Kendisini bu haliyle kabul ettirmeye, kimseyi ürkütmemeye çalışır. Odasına sadece kız kardeşi girip çıkmaktadır. Sabahları ve akşamları yiyecekler bırakmakta, odasını temizlemekte; ancak Gregor Samsayı görmeye tahammül edememektedir.
Gregor Samsanın hayatı ailesinin geçimini sağlamak ve babasının borcunu ödemeye çalışmaktan ibarettir. Tek eğlencesi yaptığı çerçevelerdir. Onun haricinde sosyal bir yaşamı yoktur. Böcek olduktan sonra, çalışma koşullarının zor olduğunu düşünmeye başlar, kendine yeni eğlenceler yaratır, Gregor Samsa ilk defa düşünmektedir.
Ailesi Gregor Samsanın iyileşeceği ümidiyle hareket etmektedir. ilerleyen zamanlarda ise odasındaki eşyalar, daha rahat hareket edebilmesi bahanesiyle odasından çıkarılır. Daha sonraları ise, aynı oda, kullanılmayan eşyaların atıldığı, kir içinde bırakılan bir odaya dönüşecektir.
Franz Kafka, sabah uyandığında fiziksel olarak yaşadığı dönüşümü değil; aile bireyleri içindeki dönüşümü anlatır. Fiziksel dönüşümü Gregor Samsa için bir uyanıştır. Her ne kadar fiziksel olarak bir hayvana dönüşse de, içindeki insanlık her geçen gün büyür. Gregor Samsanın içindeki insanlık büyüdükçe, ailesinin içindeki insanlık giderek yok olmakta, fiziksel olarak bir böcek görünümü almasalar bile, içten içe çürüyen, kokuşmuş bir hal almaktadırlar.
Aile içindeki en büyük dönüşümü, kız kardeş Grete Samsa üzerinde görürüz. ilk başlarda, kardeşinin bakımını üstlenen, onunla ilgilenen Grete Samsa, kendi ayakları üzerinde durmaya başladıktan sonra giderek Gregor Samsayla ilgilenmemeye başlar. En sonunda ise, ondan kurtulmak için çareler arar.
Sosyal yapının çıkarlar dengesi üzerine kurulduğuna dair en çarpıcı örneklerden birini gözler önüne serer. Dostoyevskinin Yeraltından Notlar kitabında anlattığı, insanın aslında bir böcek olduğu tezi, Franz Kafka tarafından belli oranda tekrar ele alınır. Gregor Samsadan beklenen menfaat yok oldukça, Gregor Samsada yavaş yavaş ailesi için yok olur.
Gregor Samsanın böceğe nasıl dönüşebileceğin kendisi dahil kimse tarafından sorgulanmaması, kendisinin zaten bir böcek olarak görüldüğünü gösterir. Bunun bize gösterdiği, bahsedilmek istenilen dönüşümün aile bireyleri tarafından yaşandığıdır.
Franz Kafka, Dönüşüm ile, küçücük bir kitaba dünyaları sığdırıyor.
