servet-i fünun dönemi yazarlarından-ki bu dönemdeki yazar sayısı zaten fazla değildir- halid ziya uşaklıgil tarafından realist bir bakış açısıyla yazılmış olan, servet-i fünun döneminde yaşayan ve yetişen aydın bir gencin başından geçen olaylar silsilesinin antıldığı eserdir. romanın başkahramanı ahmet cemil, siyah bir gecede mavi denize dalıp hayaller kurmaktadır. siyah ve mavi renkleri de öyle alelade seçilip romana ad olmuş değildir. yazarın bilinçli tercihi doğrultusunda bu iki renk diğer renklerin arasından sıyrılıp eserin kapağında büyük harflerle parıldamıştır. nedir bu mavinin gizemi ya da siyahın ürkütücülüğü? mavi, hayalleri temsil eder. hayalleri vardır ahmet cemil'in, ulaşmak istedikleri, idealleri... tıpkı diğer servet-i fünun gençleri gibi. yazmakta olduğu kitabı bitirip yayımlamak ister, herkes tarafından okunmak. kızkardeşini hayırlı biriyle evlendirmek ister. sonra bir de annesine güzel bir yaşam sunmak; fakat siyah bir gecede tüm hayalleri son bulur. kitabı yazar; fakat umduğunu bulamaz. kardeşini evlendirir; fakat eşinden yediği dayaklar sonucunda düşük bir bebekle kalakalır kardeşi. siyah, durumdan da anlaşılabileceği gibi gerçeklerdir. yıkılan hayallerin üzerine kapkara bir gölge gibi düşen gerçekler.
