Birey, toplumda öyle bir konumda ki, maskeler takmasına yol açan egoist
dürtüleri sürekli tetikleniyor; yaradılış olarak daha zayıf olan toplumsal
güdüleri ise sürekli kötüye doğru gitmekte. Toplumdaki konumu her ne olursa
olsun tüm insanlar, bu süreç nedeniyle acı çekiyorlar. Kendi
bencilliklerinin mahkûmları olduklarından habersiz, kendilerini güvencesiz,
yalnız ve yaşamın o saf, basit ve yalın güzellikleri ellerinden alınmış
hissediyorlar. Ben, bireylerdeki bu tahribatı kapitalizmin en korkunç
kötülüğü olarak görüyorum. Bu büyük kötülükleri saf dışı edecek sadece tek
bir yol olduğuna inanıyorum. Bu yol, toplumsal hedeflere yöneltilmiş bir
eğitim sisteminin eşlik edeceği sosyalist bir ekonominin kurulmasıdır.
Ekonomik ve sosyal konularda uzman olmayan birinin sosyalizm hakkında görüş
belirtmesi uygun olur mu? Birçok nedenden ötürü ben, uygun olduğuna
inanıyorum. Sorunu ilk önce bilimsel bilginin bakış açısından ele alalım.
Astronomi ile ekonomi arasında hiçbir temel metodolojik farklılık yokmuş
gibi görünebilir: Her iki alanda da bilim adamları, belli görüngüler
arasındaki bağlantıyı mümkün olduğunca anlaşılır kılmak için, sınırlı belli
bir görüngü grubu için genel kabul görecek yasaları keşfetmeye çalışırlar.
Oysa aslında böyle metodolojik farklılıklar bulunmaktadır. Ekonomi alanında
genel yasalar bulunması, gözlenen ekonomik görüngünün, yalıtık olarak
değerlendirilmeleri çok zor olan birçok faktör tarafından etkileniyor olması
nedeniyle güçleşir. Ayrıca, insanlık tarihinin sözde çağdaş dönemi olarak
adlandırılan dönemin başlangıcından bu yana birikmiş deney, çok iyi
bilindiği gibi, nitelik olarak ekonomiyle özel bir ilişkisi olmayan
nedenlerden etkilenmiş ve o nedenlerle sınırlanmıştır. Örneğin, tarihteki
büyük devletlerin çoğunluğu varlıklarını fetihlere borçluydular. Fatih
halklar, kendilerini yasal ve ekonomik olarak, fethedilmiş ülkenin imtiyazlı
sınıfı durumuna getirdiler. Toprak sahipliği tekelini aldılar ve yine kendi
saflarından bir rahiplik kurumu oluşturdular. Rahipler, eğitimi kontrol
edip, sınıf ayrımını kurumsallaştırdı ve sosyal davranışlarına yön
verdikleri geniş ölçüde bilinçsiz halkı güdecek bir değerler sistemi
yarattılar.
Ama denilebilir ki, tarihsel gelenek daha dün başlamıştır; Thorstein
Vebren’in insan gelişiminin “yırtıcı dönemi” olarak adlandırdığı şeyin
üstesinden hiçbir yerde gelebilmiş değiliz. Gözlemlenebilir ekonomik olgular
bu aşamaya aittirler ve onlardan çıkardığımız yasalar da diğer aşamalar için
uygulanabilir değildir. Sosyalizmin asıl amacı tam da bu durumun üstesinden
gelmek ve insan gelişiminin yırtıcı dönemini aşmak olduğuna göre, ekonomi
bilimi, mevcut haliyle, geleceğin sosyalist toplumuna pek fazla ışık
tutamaz. ikinci olarak, sosyalizm sosyal-ahlaki bir amaca doğru yöneltir.
Bilim ise amaçlar yaratamaz ve onları insana aşılayamaz; bilim, olsa olsa,
belli amaçlara ulaştıracak araçları sunabilir. Fakat amaçların kendileri,
yüce ahlaki ideallere sahip kişilikler tarafından tasarlanır -eğer bu
amaçlar ölü doğmuş değil, aksine canlı ve güçlü iseler- ve yarı bilinçsiz
bir biçimde, toplumun yavaş evrimini belirleyen çok sayıdaki insan
tarafından benimsenir ve ileriye doğru taşınır.
Bu nedenlerle, sorun insan sorunlarına dair olduğu zaman, bilimi ve bilimsel
yöntemleri abartmamaya dikkat etmeli, toplum örgütlenmesini etkileyen
sorunlar üzerinde söz söyleme hakkının yalnızca uzmanlarda olduğunu
sanmamalıyız. Bir süredir, sayısız ses, insan toplumunun bir krizden
geçmekte olduğunu ve istikrarının ciddi bir biçimde tahrip edildiğini
söylüyor. Böylesi bir durumda bireylerin kendilerini, ait oldukları küçük ya
da büyük gruba kayıtsız, hatta düşman hissetmesi karakteristiktir. Söylemek
istediğimi daha iyi anlatabilmek için, kişisel bir deneyimimi aktarmak
istiyorum. Geçtiğimiz günlerde, zeki ve iyi niyetli birisiyle yeni bir savaş
tehdidi üzerinde tartışıyorduk. Bana göre, insan varlığını ciddi bir biçimde
tehlikeye atacak olan bu tehdidi önlemenin tek yolu, uluslarüstü bir
örgütlenmeydi. Bu sözlerim üzerine, ziyaretçim, oldukça sakin ve soğukkanlı
bir biçimde, bana, “insan soyunun yok olmasına neden bu kadar karşısınız?”
dedi.
Eminim ki, bundan yüz yıl önce, hiç kimse, bu türden bir sözü bu kadar
düşünmeden sarf etmezdi. Bu söz, kendi içinde bir denge kurmak için boşu
boşuna çabalamış ve sonunda, az ya da çok, başarı umudunu yitirmiş birisinin
ifadesidir. Bugünlerde çok sayıda insanın yaşadığı o acılı yalnızlık ve
yalıtılmışlığın dile getirilmesidir bu. Peki bunun nedeni ne? Bir çıkış yolu
var mı? Bu soruları sormak kolay, onlara garantili bir yanıt bulmak zordur.
Yine de, duygu ve uğraşlarımızın çoğu kere birbirine çelişik ve anlaşılmaz
olduğunu, basit ve kolay formüllerle dile getirilemeyeceklerini bilmeme
rağmen, bu soruyu yanıtlamaya çalışacağım. insan, aynı zamanda hem tek
başına, hem de toplumsal bir varlıktır. Tek başına bir varlık olarak,
kendisinin ve ona en yakın olanların varlığını korumaya, kişisel arzularını
tatmin etmeye ve doğuştan olan yeteneklerini geliştirmeye çalışır. Toplumsal
bir varlık olarak ise, diğer insanların onayını ve sevgisini kazanmaya,
zevklerini paylaşmaya, üzüntülü anlarında onları teselli etmeye ve onların
yaşam koşullarını iyileştirmeye çabalar. insanın o özel karakteri bu
çeşitli, sık sık çelişen çabaların varlığı sayesinde oluşur ve bunların
özgül bileşimleri, bireyin, kendi iç dengesini sağlama ve toplumun
geleceğine katkı yapabilme düzeyini belirler. Bu iki dürtünün göreceli
gücünün, esas olarak kalıtım tarafından belirlenmiş olduğu kuvvetle
muhtemeldir. Fakat sonunda ortaya çıkan kişilik, geniş ölçüde, insanın
gelişmesi sırasında kendini içinde bulduğu çevre, içinde yetiştiği toplumun
yapısı, o toplumun gelenekleri ve belli davranış türlerini onaylaması
tarafından biçimlenir. Soyut “toplum” kavramı, birey için, çağdaşları ve
daha önceki kuşaklar ile doğrudan ve dolaylı ilişkilerinin toplamı demektir.
Birey kendi başına düşünebilir, hissedebilir ve gayret sarf edebilir; ancak
fiziksel, entelektüel ve duygusal bir varlık olarak topluma öylesine
bağlıdır ki, onu toplum çerçevesi dışında düşünmek ya da anlamak mümkün
değildir. insana yiyecek, giyecek, ev, iş aletleri, dil, düşünce biçimleri
ve düşüncenin içerdiklerinin çoğunu sağlayan toplumdur. insanın yaşamı,
hepsi de o küçücük “toplum” sözcüğünün ardına gizlenmiş olan geçmişteki ve
bugünkü milyonların çaba ve başarıları ile olanaklı kılınır.
Demek ki, bireyin topluma bağımlılığı, tıpkı karınca ve arı örneklerinde
olduğu gibi, yok edilemeyecek bir doğal olgudur. Bununla birlikte, karınca
ve arıların tüm yaşam süreci, en küçük ayrıntısına dek, katı kalıtsal
içgüdüler tarafından belirlenmişken, insanın sosyal seyri ve karşılıklı
ilişkileri çok çeşitlidir ve değişime açıktırlar. Bellek, yani yeni
bileşimler oluşturma yeteneği ve sözlü iletişim, insanlar arasında,
biyolojik gereksinimlerin dikte etmediği gelişmeleri mümkün kılmıştır. Bu
türden gelişmeler kendilerini gelenekler, kurumlar ve örgütlenmelerde;
edebiyatta, bilimsel ve mühendislik başarılarında, sanat yapıtlarında
gösterir. Bu durum bize, insanın kendi davranışları sayesinde kendi yaşamını
etkileyebildiğini ve bilinçli düşünce ve arzulamanın bu süreçte nasıl rol
oynadığını belli bir noktaya kadar açıklar.
insan, doğarken, kalıtım sayesinde, insan türüne özgü doğal güdüler de dahil
olmak üzere, sabit ve değişmez olduğunu düşünmemiz gereken biyolojik bir
anayasa edinir. Ayrıca, yaşam süresi boyunca, iletişim ve diğer etkilenmeler
yoluyla toplumdan adapte ettiği kültürel bir anayasa da kazanır. Değişime
açık olan ve birey ile toplum arasındaki ilişkiyi büyük ölçüde belirleyen de
bu kültürel anayasadır. Modern antropoloji bize, sözde ilkel kültürlerin
karşılaştırmalı incelenmesi sayesinde, insan sosyal davranışlarının, yaygın
kültürel modellere ve toplumda egemen örgütlenme tiplerine bağlı olarak
büyük farklılıklar gösterebileceğini öğretmiştir. Bu temelde, insan türünün
yaşama koşullarını iyileştirmeye çalışanlar umutlarını şuna bağlayabilirler:
insan, biyolojik anayasası gereği, birbirini yok etmeye ya da kendi
yarattığı insafsız bir yazgının kurbanı olmaya mahkûm edilmiş değildir.
insan yaşamını mümkün olduğunca yetkinleştirmek için toplumun yapısının ve
insanın kültürel duruşunun nasıl değiştirilmesi gerektiğini soracak olursak,
değiştiremeyeceğimiz bazı kesin koşullar olduğu gerçeğinin sürekli
bilincinde olmalıyız. Daha önce belirtildiği gibi, biyolojik insan doğası,
ne amaçla olursa olsun, değişime açık değildir. Üstelik, son birkaç yüzyılın
teknolojik ve demografik gelişmeleri, artık kalıcılaşan bazı koşullar
yaratmıştır.
