ilber ortaylıyı okuyarak, dinleyerek daha da bir mümkün olandır. dikkat ederseniz, osmanlı ile ilgili yapılan yorumların büyük bir kısmı ya körü körüne bir sevgiye; ya da körü körüne bir nefrete dayalıdır.
ayrıca osmanlıyı anlayabilmek için, devrin şartlarını ve o dönemin avrupasını, asyasını, afrikasını çok iyi analiz etmek gerekir. aksi halde osmanlının gerileme sürecinde avrupadaki keşifler çağının, reformların ve ihtilallerin önemini kavrayamayıp "beceriksiz padişahlar yüzünden böyle oldu" şeklinde akıl ve mantıktan uzak bir sonuca ulaşabilirsiniz.
ya da ittihat ve terakki yönetiminin yanlış hesapları sonucu ağır bir şekilde yenildiğimiz cihan harbi için "almanlar yenilince biz de hükmen 3-0 mağlup sayıldık" şeklinde fantastik bir yorumda bulunabilirsiniz.
