ortaçağ ın ticaret merkezi ortadoğu ile dahi iletişim bağları kurma yoluna gitmemiş ve kapalı politikalarla medeniyet yolunda ilerlemeye devam etmiş olan çin dir. bu süreci 19 y.y. a kadar taşıyan çin, 1839 afyon savaşları ile beraber kendi deyimleri ile ' onursuzluk yüzyıllı ' nı yaşamaya mecbur edilmiştir.
19 y.y. a kadar aç gözlü avrupa ya diledikleri ürünleri satan ancak karşılığında oldukça az mal alıp yeni dünyanın serbest pazarına direnen çin, avrupa lıların sıkıntıya düşmelerine sebebiyet vermiş ve çözüm için hindistan kartının devreye sokulmasına neden olmuştur.
daha sonraları patlak verecek olan 1839 - 1842 yılları arası afyon savaşlarının temelinde, ingilizlerin, bu kapalı ekonomi ile olan dış ticaret açığını, sömürgesi hindistan yolu ile çin e afyon ticaretini hızlandırma yoluna gitmesi yatmaktadır. savaşlar sonucunda batı ya direnemeyen ve nanking antlaşması nı kabul etmeye zorlanan çin, artık konfüçyüs öğretileri ile bezenen ahlaki değerleri bir kenara atıp batı nın protestan ahlakına yani ahlaksızlığına mahkum olmuştu.
nanking antlaşması ile çin ;
1 - hong kong limanını ingilizlere bıraktı,
2 - beş limanını ( kanton, shangay, foochow, amoy, ningpo ) avrupa gemi ve tüccarlarına açtı,
3 - limanlar üzerinde hükümet denetimini kaybetti. avrupalıların her türlü malı serbestçe getirmesine razı bırakıldı,
4 - kolonilerini yalnızca ekonomik değil siyasi ve hukuki yönden de kaybetti,
5 - topraklarında kara ve gemi üssü kurulmasına mecbur edildi,
6 - bunların karşılığında sadece cüzi bir liman vergisi aldı.
antlaşmadan sonra sömürgeci avrupalılara açılan liman kentleri zamanla küçük birer avrupa kentleri haline geldiler ve başta afyon ticareti olmak üzere sahtekarlığın, kalpazanlığın, kaçakçılığın, kumarhane işletmelerinin, beyaz kadın ticareti yapan çetelerin merkezi oldular.
ingilizlerden sonra, ilerleyen yıllarda peşpeşe yapılan antlaşmalar ile abd, portekiz, fransa, rusya, almanya, japonya bu ülke üzerinde egemenlik kurdu ve sömürülerine devam ettiler.
kurulan sistemin kemikleşmesi adına bir yandan da misyonerler eliyle çin halkının hıristiyanlaştırma süreci işletiliyordu.
esra danacıoğlu tamur açılan emperyalist kurumları belirterek bu konuda şunları aktarır :
20 y.y. başlarına gelindiğinde çin de protestan misyonerlerin kurup yönettiği 2000 civarında ilkokul, 400 kadar orta öğretim ve meslek okulu, 13 üniversite bulunuyordu. bunlar arasında hongkong üniversitesi, foochow tıp okulu, şanghay da st. john üniversitesi, tientzin anglo - chinese koleji, pekin de ( abcfm ) kızların da alındığı tıp okulu, ( sağlık meslek lisesi ), şantung hıristiyan üniversitesi sayılabilir.
