1971'destanford üniversitesi profesörlerinden philip g. zimbardo tarafından gerçekleştirilen sosyal psikoloji deneyi. üniversitenin bodrumunda yapay bir ceza evi oluşturulur ve denekler rastgele bir biçimde mahkumlar ve gardiyanlar olarak iki gruba ayrılır. iki hafta sürmesi planlanan deney 6. günde çığrından çıkınca bitirilir. bunun sebebi deneklerin rollerini benimseyip işi abartmaları, gerçekten bir hapis ortamındaymış gibi davranmalarıdır. gardiyanlar mahkumlara aşırı şiddet uygulamaya, mahkumlar da güce itaat etmeye başlar. olayın kontrol altına alınamayacak bir raddeye geldiği ve deneyin sonlandırılması için güvenlik güçlerinin üniversiteye çağrıldığı söylenir, efsanedir.
bu deney, insanların çevrelerine inanılmaz bir şekilde uyum sağladığını göstermiştir.
deneyin başarıya ulaşmasında muazzam bir biçimde planlanmış olması da etkilidir. örneğin mahkumlar yatarken bir ayaklarına zincir bağlanır. uyku esnasında öbür tarafa dönmeye çalıştıklarında zincir ayaklarını acıtır ve uyanırlar. böylelikle sürekli olarak hapishanede oldukları hatırlatılmış olur kendilerine.
