yakup adri karaosmanoğlu'nun "yaban" romanının başkahramanı ahmet celal ile inzivaya çekildiği bir orta anadolu köyünün yerlisi bekir çavuş arasındaki konuşmanın ışık tuttuğu konudur:
"biliyorum beyim, sen de onlardansın emme.
-onlar kim ?
-aha, kemal paşa'dan yana olanlar.
-insan türk olur da nasıl kemal paşa'dan yana olmaz ?
-biz türk değiliz ki beyim.
-ya nesiniz ?
-biz islamız, elhamdülillah...o senin dediklerin haymana'da yaşarlar".
böyle şartlandırılmış bir toplumsal bünyeyi dönüştürmek devasa zorlukta bir iştir. o kemal paşa ki, böylesi bir zihniyeti kurtuluş savaşı için kanalize etmek, dönüştürmek ve onlara ulusal bir bilinç vermek için insanüstü bir çaba göstermiştir. kısmen başarılı olmuştur. bu kısmi başarının veya kısmi başarısızlığın sonucunda, bekir çavuş'un yüzyıllar öncesinden oluşmuş "bilinci" tekrar hakim olmaya ve ulus bilincini yok etmeye koyulmuştur.
