abdülhamit iyi insan iyi baba iyi koca vefalı bir efendi olabilir ama devlet adamlığı başarısızdır, gerilemyi çöküşü durduramamış bu konuda ümit bile verememiştir. tarihçilerde başarısızları övmez. atatürk ise uçurum eşiğine gelmiş bir ülkeyi en azından o uçurumdan uzaklaştırıp yeni bir anlayışla gelecek için ümit vermiştir ki abdülhamit gibi doğuştan imkanlarada sahip olmayan sıradan halk çocuğudur. Atatürkü kötüleyeceğim diye yırtınırken Abdülhamiti kullanmak akıl tutulmasıdır. osmanlı iyisiyle kötüsüyle sona ermiştir aynı ondan önceki roma, bizans ve hatta britanya gibi ardından ağlamanın yoktur.
