atatürk, türk devrimini gerçekleştirip anadolu ve türk milleti için yeni bir çığır açmıştır. siyasi başarılarının yanında, sosyal anlamda da türk milletine çağ atlatmayı başarabilmiş, türk toplumunun global dünyaya entegre olabilmesini sağlamış ve çağdaş dünyanın gerektirdiği gelişime açık bir hale gelebilmesini sağlamıştır. çağın ve şartların gereği olarak üniter yapıyı, ulus kavramını, bu kavramlara tamamen olmasa da oldukça uzak bir millete empoze etmeyi başarabilmiş, bunun sonucunda çağdaş ve yeni bir devlet ve toplumsal yapı inşa etmeyi başarabilmiştir. her şeyden önemlisi emperyalizm karşısında, çok zayıf kalmış bir milletin zor şartlar altında ne kadar büyük bir zafer kazanabileceğini göstermiştir.
abdülhamid, her ne kadar yöntemleri nedeniyle eleştirilse de osmanlı'yı neredeyse en kötü süreçlerinden birinde, uzun bir süre boyunca savaşlardan ve bölünmelerden korumuştur. o da çağının gereğince panislamizm diyebileceğimiz bir politikayı gütmüştür ki, onun devrinde seçilen bu stratejik yolun çok da yanlış olmadığını vurgulamak gerekmektedir. ancak abdülhamid'in önlemleri yaklaşık 30 yıl boyunca geçerliliğini sürdürmüş ve bu durum osmanlı'nın çöküşünü engelleyememiştir.
iki devlet adamını karşılaştıracak olursak, atatürk'ün devrimlerinin türk ulusunu daha evrensel şekilde etkilediğini ve şekillendirdiğini, birçok çağdaş kavrama uzak bir milleti çağın gerektirdiği şekilde restore ettiğini söyleyebiliriz. abdülhamid'in önlemlerinin ise kısa vadede başarı gösterdiğini, bunun sürekli hale getirilemediğini, bu nedenle de komple bir başarıyı getirmediğini belirtebiliriz.
ayrıca atatürk'ün bilim hayatına, sanat hayatına, spor hayatına, siyasal hayata, sağlık, eğitim gibi bir çok alana neşter vurduğunu ve yüzyıllardır bir toplumun uzak kaldığı bu uğraşları milletin hizmetine sunduğunu belirtmek gerekir. yani mustafa kemal atatürk gerçek anlamda entelektüel bir halk önderi iken, abdülhamid'in kısa vadede başarılı bir devlet adamı olduğunu belirtmek yanlış olmayacaktır.
eğer başarı kriteri, ulusalcılık ve islamcılık arasındaki çatışmadan arındırılırsa, mustafa kemal atatürk'ün abdülhamid'e göre çok daha evrensel ve çok daha başarılı bir lider olduğu gerçeğini, tarih bizlere sunmaktadır.
