dinin tarihsel sürecin biçimlenmesinde önemli etkileri olduğundan, din olmasaydı bugün nasıl bir dünyanın biçimlenmiş olabileceğini tahmin etmek imkansızdır. sadece tahminler yürütebiliriz:
din, sitelerin ortaya çıkmasıyla birlikte toplumu yöneten ruhban sınıfının doğuşuna ön ayak olmuştur. rahipler, tanrılarla insanlar arasında köprü olmak, tanrıların "gazabını" yatıştırmak, doğal afetlere ve kıtlığa karşı kurban törenlerini ve diğer dini ayinleri yönetmek gibi ruhani işlevlerinin toplumda kendilerine sağladığı korkuyla karışık saygınlığı, kralı kutsamak ve iktidarı onunla paylaşmak için kullanmışlardır. bu ikili, asker sınıfıyla birlikte ruhani ve dünyevi gücü toplumu yönetmek için kullanmışlardır. böylece ilk devletler kurulmuştur. ticaret, tarım, zenaatin gelişmesiyle, sınıflar ve kastlar ortaya çıkmıştır. dinin sınıfların ortaya çıkışında en önemli bir faktör olduğu, sınıf savaşımının da tarihsel süreci belirlediği, birbirinden ayrılmaz gerçeklerdir. din olmasaydı, şehir devletleriyle birlikte sınıflaşma ve üretim araçlarının belli sınıfların elinde geçmesi süreci yine de yaşanır mıydı bilinmez.
ancak, din olmasaydı haçlı seferleri olmaz, araplar ispanya'ya kadar yayılamazlar, fransa'da saint bartholemy katliamı gibi sayısız politik-askeri olaylar gerçekleşmezdi. insanlar savaşmak için dinden daha güçlü bir silaha sahip olmasaydılar bile, din dışında, şimdi tahmin edilmesi son derece zor etkenlerle ortaya çıktıkları varsayılacak egemenler, çıkarları gerektiriyorsa, savaşmak için başka nedenler elbetteki bulurlardı. bu bağlamda, din kadar etkili bir silah olan milliyetçilik, insanlık tarihinin son 200 yılına hakim olduğundan, milliyetçilik son yüzyılları belirleyen bir faktör olurdu.
tabii dinin olmadığı bir tarihsel süreç milliyetçiliği ortaya çıkarır mıydı, orası da belli değildir.
sonuç olarak, tarihi fiktif olarak ve sıfır noktasından başlayarak yeni baştan tasarımlamak imkansızdır.
