osmanlı padişahı ve ordusunun başkomutanı yavuz sultan selim le mısır çerkes kölemenleri sultan ı tomanbay ın başkomutanlığını yaptığı mısır ordusu arasında ridaniye denen köy civarında yapılmıştır. tomanbay ın hazırlattığı savunma mevzileri kahire nin kuzeydoğusunda adiliyye denilen, yoksullara yemek dağıtılan yerin önünde ve cephesi kuzeyedoğru dönük hakim bir arazide bulunuyordu.
bu yer çölden gelen yolu,yavuz un geldiği yolun önünü bir set gibi kapıyordu. bu savunma mevziinin önüne derin hendekler de kazdırılmıştı. savunma mevziinin sağı el mukkadem dağı na solu da nil nehri ne dayatılmıştı. mısırlılar ellerindeki 200 kadar topu bu mevziiye yerleştirmişler, ordu da savunma düzeninde osmanlı ordusunun taarruzunu bekliyordu.
tomanbay ın planı şöyle idi :yavuz un orduları bütün kuvvetleriyle bu kuvvetli mevziye çarpmak zorunda kalacak , celibanların savaş ustalıkları ve 200 topun açacağı amansız ateşlerle parçalanarak yok olacaklardı. osmanlı ordusunun başka çaresi yoktu. fakat osmanlı ordusu tomanbay ın planına uygun hareket etmedi.
daha evvel ileri gönderilmiş keşif yollarıyla mevziinin en gizli noktalarına kadar keşif yapıldı. düşmanın durumu ve düşünceleri tamamen meydana çıkarıldı. savaş gününden bir gün evvel osmanlı ordusunun taarruz planı da hazırlanmıştı.bu planın sebeplere dayanan esası şu idi:düşmanın savunduğu mevzi tahkim edilmiş, engellerle emniyet alınmış, bir yandan elmukaddem dağı na , diğer taraftan nil nehri ne dayatılmıştı.
ve oldukça kuvvetli tutulmuştu. mevziye toplar da yerleştirildi. bu bakımdan bu mevzi cepheden yapılacak taarruz başarı sağlasa bile büyük kayipler karşılığı olabilirdi. bu mütalaa ile düşmanın hazırladığı savunma mevzilerine cepheden değil, dolaşarak yan gerilerine ulaşmak bu suretle de yan ve gerilerine taarruz etmekle başarı mümkün olabilirdi.
kuşatmayı soldan, nil nehri üzerinden yapmak, nehrin hiçbir yerinden geçit vermemesi dolayısıyla mümkün değildi. sağından elmukaddem dağından aşarak yapmak zor, fakat mümkündü. o halde bu dağ dolaşılacak, düşman çakılı toplarının kullanılmasına fırsat verilmeden gece baskını şeklinde yan ve gerilerden taarruz edilecekti.
en uygunu da bu idi. bu planın uygulanması için geceden yürüyüşe geçilecek, elmukaddem dağı dolaşılacak ve sabahın erken saatlerinde şafak sökerken ridaniye müstahkem mevzisinin tam yan ve gerisinde taarruz edilecekti. yavuz sultan selim bu planı çok beğendi.
gizliliğe tam anlamıyla uyularak, karanlık beraber birketülhac dan yürüyüşe geçilerek düşmana da hiçbir şey hissettirmeden, güvenilen kılavuzların yol göstermeleriyle elmukaddem dağı gece içinde aşıldı. sabahın erken saatlerinde mısır ordusunu yan ve gerilerinden hiç kimsenin aklına getiremeyeceği, düşünemeyeceği bir haşmetle osmanlı ordusu taarruza geçiverdi.
ridaniye meydan savaşında mağlup edilmesine rağmen mısır kölemen sultanı ve mısır ordusu başkomutanı tomanbay, bir türlü mağlubiyeti kabul edemiyor, mücadeleden vazgeçmiyordu. ülkesinin egemenliği uğrunda ölünceye kadar savaşmaya karalıydı. tekrar savaşmak için bozularak kaçabilen askerlerden toparlayabildiklerini düzene sokarak , bir gece ansızın osmanlı ordugahını basmak ve hıncını almak istiyordu.
bu maksatla 10000 kadar askeriyle 27 ve 28 ocak gecesi bir baskın yapmayı kararlaştırmıştı. osmanlı ordusu her yönden uyanıktı. yavuz sultan selim orduyu dinlendirirken, ordugahını çepeçevre emniyet altına aldırmış, etrafa keşif kolları sürdürmüş, memleket içinde istihbarata önem vermiş, tutulan casuslar düşman içinde halt içinde arılar gibi çalışıyor alınan bütün haberler padişaha derhal ilerletiliyordu.
bu bakımdan tomanbayın yapacağından baskın da öğrenilmiş ona göre tedbirler alınmıştı o gece tomanbay birlikleri ordugahın yakınlarına kadar sokulmasına rağmen bir saldırıya cesaret edememişlerdi ama mücadele kararından vazgeçmediler aynı gece kahire şehrine saldırdılar.
zayıf kuvvetlerle tutulduğu içinde şehire girmeyi başardılar ve burada ki korucu askerleri şehit ettiler kısa bir süre şehirde hakim de oldular şehir halkıda silahlanmış tomanbay birliklerine katılmıştı.
caddelerde barikatlar kuruluyor hendekler kazılıyordu.ve bir karşı taarruza katılmak için savunma tedbirleri almışlardı. osmanlı ordusu, 27 ve 28 ocak gecesi kahire şehrinin tekrar mısırlıların eline geçtiğini üzülerek öğrendi. 28 ocak 1517 günü sabahı yunus paşa, yeniçeri ağasını da yanına alarak bir miktar yeniçeriyle bir başka yönden kahire ye girdi ve önlerine çıkanı kılıçtan geçirererk ilerlemeye başladı.
korkunç bir sokak savaşı başlamıştı. mısırlılar için bu bir milli mücadeleydi. kadınlar, çocuklar, genci, yaşlısı bütün halk silaha sarılmış, osmanlı askerlerine karşı ellerinden geleni yapıyorlar, evlerinden taş, toprak, kaynar su ve ellerine ne geçerse askerlerin üzerine atıyorlardı. osmanlı muzaffer bir ordu idi.
akıttığı bunca kan pahasına elde ettiği bu yerleri bırakmazdı. bu sebeple kahramanca dövüşüyorlar, kırıyor, öldürüyorlardı. akşama kadar bu amansız çarpışma devam etti.
ikindi vakti yavuz sultan selim de yağız atıyla bu savaşa katılmıştı. gece yarısına kadar çarpışmalar devam etti. bu şekilde şehrin kalesi remle ye kadar ilerlendi. buna rağmen kölemenler çarpışmadan vazgeçmiyorlar, başlarına gelecekleri bildikleri için ölüyor ve öldürüyorlardı.
osmanlılar artık ne pahasına olursa olsun sonuca varmanın sırası geldiğine karar verdiler. 30 ocak 1517 günü osmanlılar a karşı koyan bütün evler yakılıyor, karşı koyan kadın da olsa öldürülüyordu. osmanlıların bu karalı hareketi, kahramanca çarpışmaları kölemenleri sindirmişti. sokaklar osmanlı şehitleri mısır kölemen ölülerinden geçilmez bir hal almıştı. bugün ikindiye doğru şehirde sükunet sağlanmış, kontrol altına alınmıştı.
ama tomanbay yakalanamamış, bir kısım askeriyle kaçmayı başarmıştı. bölgede birçok kölemen asker ve komutan yakalanmış hepsinin başları vurularak öldürülmüşlerdi. 3-4 gündür zaman yapılan bu çarpışmada düşman ölü sayısı 50000 in üstündeydi. nihayet bu kaçışın bir sonu gelmiş, yine tomanbay nil nehrin den geçmek isterken başarılı olamamış, yakalanmış, padişahın huzuruna çıkarılmış ve nihayet idamına karar verilip asılmak suretiyle öldürülmüştür.
kaynak: akit yazan: sabahattin doras (em. kd. albay askeri müze eski müdürü)
