büyük kitleler halinde müslümanlığı kabul eden türkler, islamiyetin geniş bir alana yayılmasında önemli bir etken olmuştur. beni ilgilendiren olayın nasıllığından ziyade neticesidir. islamiyetin kabulüyle türklerin kültürleri büyük ölçüde değişmiştir. öz türkçe dediğimiz kavram, sözlü ve yazılı edebiyata göz attığımızda islamiyetin kabulüyle birlikte yabancı kelimelerin ve tamlamaların istilasıyla hemen hemen kalmamıştır. konar göçer yaşamdan ziyade yerleşik hayata geçişte önemli bir unsur olmuştur. islamiyetten önce türk halkı daha çok siyasi bir karaktere sahipken, islamiyetle birlikte dini bir yapıya bürünmüştür. (özellikle yavuz sultan selim'in halife oluşu ve kutsal emanetleri istanbul'a getirişiyle) öncesinde şamanizm, budizm, musevilik, gök tanrı gibi inançlar vardı, islamiyetle birlikte etkisini yitirdi. gerçi öncesinde de tek tanrılı bir inanışın hakim olması, inanılan değerlerin benzerliği nedeniyle islamiyetin benimsenmesi pek de zor olmamıştır. benzerlikleri şöyle sıralayabiliriz:
* türkler her dine karşı hoşgörü besleyen bir toplumdu. islamiyet de bir hoşgörü dinidir.
*tek tanrı inanışı islamiyet'in de kabul ettiği bir gerçekti, türklerin de.
*islamiyet öncesi türk töresindeki ahlak anlayışı ile islamiyetin getirdiği ahlak anlayışı arasında büyük benzerlikler vardır.
*gök tanrı inancındaki kurban, ahiret, cennet ve cehennem gibi kavramlar islamiyette de vardı.
*türklerin fetih anlayışı ile islamiyetin cihat anlayışı benzerlik gösteriyordu. (hatırlarsanız daha önce budizmi benimseyen uygur türkleri, daha önceki yaşam koşullarıyla çeliştiği için bildik türk kültüründen uzaklaşmışlardır)
islamiyetten önce türklerin dini inançlarını üç başlıkta ele alabiliriz:
1) doğa güçlerine inanma
2)atalar kültü
3)gök tanrı inancı
daha önce de belirtildiği gibi müslümanlığın benimsenmesinde en önemli etmen talas savaşıdır. bu savaşta karluk türkleri müslümanların yanında yer almışlardır ve bu sayede türk-arap ilişkileriyle doğru orantılı olarak islamiyete sempatileri de artmıştır.
karluklardan sonra diğer türk grupları da değişik etmenlerle birlikte kitleler halinde islamiyeti benimsediler. x. yüzyılda samanoğullarından bir şehzade, iç karışıklık nedeniyle karahanlılara sığındı. beraberinde getirdiği din adamları, karahanlılardan satuk buğra hanın müslüman olmasına katkıda bulundular. satuk buğra, hükümdar olduktan sonra devletin dini de islamiyet olmuş oldu.
türklerin islamiyeti kabul etmeleriyle neler değişti peki?
özellikle öz türklük kültürü, islam kültürünün etkisiyle harmanlanarak karman çorman oldu. ne tam türk, ne de tam islam kültürü yaşatılabildi. türk devletleri islami bir karakter kazanmış oldu. halifelikle birlikte özellikle islam dünyasının hakimiyeti türklere(osmanlıya) geçmiş oldu.
