ortaçağın "avrupa" sı karanlıktır, doğusu değil. islam coğrafyası şahlanma döneminde idi o sırada bilim, felsefe ve sanatta. antik yunan çevirileri, felsefenin -hem dini hem de dindışı alanda- derinleştirilmesi...
rönesansa giden süreçte doğunun aydınlığı vardır, ilk rönesansçıların okudukları antik metinleri doğu hazırlamıştır.