1- laiklik tek başına idolojik bir sistem değildir, karşıt ideolojilerde farklı yorumlarla da olsa mevcuttur. faşizm - komünizm - çoğulcu demokrasi vb.
2- fakat ideolojik bir yorumla tanımlanabilen siyasi terimdir, yani ideolojilerden soyut, apolitik bir kavram değildir.
3- evet laiklik farklı dinler ve felsefeler var olduğu için vardır. aynı ülkede yaşayan farklı inançsal tercihleri yaşayan insanları birarada ortak hukuk ile yönetme tercihidir. aynı tercihin zorunlu ve doğal sonucu uluslararası kukuk un laik olma mecburiyetidir.
4- soyut siyasi bir kavramın faydalanma eyleminde etken taraf olması terminolojik anlamda safsatadır.
5- denmek istenen şey şudur: laiklik yandaşları, dinler veya farklı inançlar olmasa idi, ne üzerinden politika yapacaklardı?
6- cevabı basit fakat pratik değerden yoksundur, çünkü dinler vardır ve birbiriyle çelişir haldedir. olmasalardı laikliğe gerek olmazdı, olmayan laikliğin de beslenecek kaynağa ihtiyacı olmazdı. mutlak laikçiler ise kumda felan oynar, sosyal devlet gibi tehlikeli argümanlara yanaşmazlardı herhal.
