Türk dillerinden biri kimi müasir Azerbaycan dili özümlü xüsusiyyetleri ile ferqlenen fonetik ve qrammatik quruluşu olan bir dildir. Öz fonetik qanunauyğunluqlarına göre, bu dilde emelegelme yerine göre ferqlenen saitler,yeni ön sıra (i,ü,e,e,ö) ve arxa sıra (ı,u,a,o) saitler eyni bir söz ve ya sözforma daxilinde işlene bilmez (işıq, ildırım kimi i saiti ile başlayan bir neçe söz istisnadır): eyni zamanda bu dilde dilortası samitlerin (g, k) arxasıra, dilarxası saitlerin (k,q,ğ,x) ön sıra saitlerle bir hecada işlenmesi de mümkünsüzdür.
Azerbaycan dilinin fonem terkibinde 15 sait ve 25 samit vardır. Bu 40 fonem Azerbaycan elifbasında 32 herfle işare edilir.
Azerbaycan dilinde 9 qısa (i,ü,e,ö,e,a,o,u,ı), 6 uzun (i:,e:,ö:,e:, a:,u:) saitler vardır. Uzun saitler bu dil üçün seciyyevi deyil, onlar demek olar ki, yalnız alınma sözlerde çox az hallarda işlenir.
Fonetik vurğu, bir qayda olaraq, sonuncu hecaya düşür. Fonematik vurğunun yeri sözün menasından asılı olaraq deyişmir: alma' - 'alma.
Azerbaycan dilinde söz evvelinde işlenmeyen 2 fonem var: ı saiti ve ğ samiti.
Azerbaycan dilinin morfoloji quruluşuna esas (isim, sifet, say, evezlik, zerf, fel) ve kömekçi (qoşma, bağlayıcı, edat, modal sözler, nida) nitq hisseleri daxildir.
isimlerin kemiyyet, mensubiyyet, hal, xeberlik kateqoriyaları var. Bu kateqoriyalar isimleşen (substantivleşen) diger nitq hisselerine de aiddir.
Azerbaycan dilinde ismin 6 halı (adlıq, yiyelik, yönlük, tesirlik, yerlik, çıxışlıq), felin 5 (şühudi keçmiş, neqli keçmiş, indiki, qeti gelecek, qeyri-qeti gelecek) zamanı var. Felin şekil kateqoriyası 6 formanı (emr, arzu, şert, vacib, lazım, xeber) ehate edir.
Feller subyekt, obyekt, hereketin münasibetine göre müxtelif 5 qrammatik növde (melum, mechul, qayıdış, qarşılıqlı-müşterek, icbar) işlene bilir.
Azerbaycan dilinin sintaktik qanununa göre, bir qayda olaraq, mübteda cümlenin evvelinde, xeber cümle üzvü sonda, teyin teyin etdiyi sözden qabaqda gelir.
Azerbaycan dilinde sözyaradıcılığında esasen morfoloji (demirçi, üzümçü, tebliğatçı; demirçilik, üzümçülük, tebliğatçılıq; dolça, qazança otluq, meşelik; qaldırıcı, endirici; sevinc, gülünc; yavaşca, indice ve s.) ve sintaktik (otbiçen, vaxtamuzd, boyunbağı, gündoğan, sarıköynek, elidolu, adlı-sanlı, qırxayaq, beşaçılan ve s.) üsullardan istifade edilir.
Türk yazı tarixi Uyğurların elifbasıyla başlasada, Azerbaycan dilinin yazılması Ereb elifbasının bir variantı ila başlanıb. Selcuq ve Osmanlı türkleri X esrden başlayaraq Ereb elifbasını esas tutmuş ve Ereb-Fars elifbasından yardım alıb çoxlu eserler yaradmışlar.
Ereb elifbası Azerbaycan diline kamilen uyğun olmasa da keçmiş dövrlerde bir deyerli alet kimi dilimizi sebte yetirib ve helede onun böyük edebi ve elmi eserlerini qoruyur.
Cenubi Azerbaycande ekser ehali tekce Fars dilinde tehsil alma mecburiyyetinde qalmışlar ve bu Ereb elifbasını öyrenirler. iranda Azerbaycan dilini latın alifbası ile yazma, heç bir qanun keçmeden, bir curm kimi sayılır. iran Azerbaycanlıları öz dillerinde tehsil almadıqları üçün, yalnız Azerbaycan dilinde danışıq edebiyatı ile tanışdırlar.
Azerbaycan dilinde yazı 1929-cu ile kimi ereb qrafikası ile aparılmışdır. 1929-1939-cu illerde latın qrafikalı elifba üzre, 1939-1991-ci illerde kiril qrafikası üzre, 1991-ci ilden başlayaraq yeniden latın qrafikası üzre aparılmışdır.
