klisenin yıkanmayı yasakladığı, rahibelerin yalnızca ellerini ve yüzlerini yıkayabildiği, tuvalet kullanmayan avrupalılar, lazımlığa işer/sıçar akabinde bu pisliği sokağa boşaltırdı. tavanlar kamıştandı, kediler, böcekler, kuşlar buraya yuva yapar, çok yağmur yağdığında odanın içine düşerlerdi. (its raining cats and dogs) zemin topraktı, sadece zenginlerin evlerinde zemin ahşap ya da başka bir malzeme olabiliyordu.
yıkanma seromonisi şu şekildeydi, büyük bir fıçıya su konur, önce evin en büyük erkeği, sonra en büyük kadını fıçıya girerdi, sonra diğer erkekler, kadınlar, en son da çocuklar ve bebekler. haliyle su epey kirlenmiş olurdu.
mayısta topluca yıkanılır, haziranda evlenilirdi çünkü hala çok kötü kokmuyor olurlardı. gelinler, kokuya engel olmak için bir demet çiçek taşırlardı.
bu sefalet, yoksulluk ve kir içinde yüzyıllarca yaşayan avrupalılar, haçlı seferleri vasıtasıyla anadoluya, arap yarımadasına geldiler. karşılaştıkları medeniyet şaşırtıcıydı. temiz, medeni müslümanlar bilimde, teknolojide, tıpta epey ilerlemişlerdi. onlardan öğrendikleri herşeyi avrupaya götürdüler, ve tarihte rönesans denilen dönem bu yüzyıllarda başlar.
italyan şehirleri ticaret yapmaya başlar, müslüman alimlerin kitaplarını kendi dillerine çevirirler, arapların kendi dillerine çevirdikleri antik yunan eserlerini avrupa'ya yeniden tanıtırlar, tıpta, teknolojide gelişirler, sorgulamaya, düşünmeye, klisenin otoritesini eleştirmeye başlarlar.
