fıkıh, ictihad, maslahat, yöntem, usul, tedricilik bilmeden çamur at izi kalsın minvalinde islam düşmanlarının sık kullandığı ve kuran'da geçen ifadedir. konunun fıkhi boyutunun izahı gereksizdir. zira ayeti ortaya atan, ayetin manasını anlamak için ortaya atmamıştır. onun maksadı islam'a saldırmaktır.
kuran'da bir ayette müşrikleri bulduğunuz yerde öldürün diyor, başka bir ayette onlara selam deyin geçin diyor, bir ayette de onlardan güzelce ayrılın diyor. muhataplar aynı, fakat hükümler farklı. çünkü allah müslümanların strateji gözetmesini istiyor. stratejiyi ve tedricilik esasını anlamayanlar hangi durumda hangi hükmün geçerli olduğunu da anlamayacaktır. müşriklere gerekirse yumuşak dille tebliğ edilir, gerekirse onlardan uzaklaşılır, gerekirse onlarla savaşılır vs. her durumun mahiyeti farklı olduğundan sorumluluk da farklılaşır. çamur at izi kalsın diyenler, çamurdan yaratıldılar ve yine çamur gömülecekler. Onlar islam'a ve allah'a saldırmakla islam'a ve Allah'a zarar verecek değiller. onlar ancak kendilerine zarar verip ahiretlerini yakacaklardır.
