kendisi pragmatizmin kurucusu değildir, sadece akıma ismini vermiştir. pragmatizmi her ne kadar charles sanders peirce'ün oluşturduğu varsayılsa da james kitabının kapağında pragmatizm için "eski düşünceler için yeni bir isim" demektedir. ona göre sokrates, aristo, locke, ve hume bu akımın destekçilerindendi. ayrıca pragmatizmin bir anda oluşmadığını, aksine geçmişteki deneyimlerin toplamından oluştuğunu ileri sürmektedir.
james pragmatizmi din ve bilim arasındaki orta yol olarak görmektedir. ayrıca pragmatizmi doğruya ulaşmak için bir yol olarak görmektedir.
pragmatizmi açıklamak için italyan pragmatist giovanni papini'den alıntı yapmaktadır. bir otel var. bir odasında ateist, bir odasında inançlı biri, bir odasında bilim adamı bir odasında da metafiziğe inanan biri var diyelim. bunların dışarı çıkmaları için bir koridordan geçmeleri lazım. işte o koridor pragmatizmdir. hepsini birbirine bağlıyor.
james için doğruya ulaşmak çok önemlidir. doğru ve deneyim arasında da yakın bir ilişki vardır. pragmatistler zaten kesin bir doğru olduğunu kabul etmezler. doğru değişebilir. james de o yüzden bir fikrin doğru olduğunu belirtirken "in so far" kalıbını kullanmaktadır. doğru evet ya da hayırla alakalı değildir, aksine dereceyle ilgilidir: şimdiye kadar. bunun sebebi de doğrunun insanların deneyimiyle alakalı olması. yeni deneyimlerle doğrularımız da değişmektedir. yani pragmatizmde kesin bir doğru yoktur. ayrıca doğrunun başka bir kaynağı da eski doğrulardır. onları bir anda terk etmiyor james. yenileriyle karşılaştığımızda hepsini karıştıyor böylece şimdiye kadar ki doğrusunu elde ediyor.
bizim için iyi olanla bizim için doğru olan aynı şeylerdir diyor james. örnek vermek gerekirse; ben alkol almanın bana bazı şeyleri unutturduğunu ve sosyal yaşamım için iyi olduğunu iddia ediyorsam o zaman alkol benim için yararlıdır dolayısıyla da doğrudur. ancak alkolün sağlığım ve cüzdanım için zararlı olduğunu iddia ediyorsam o zaman alkol benim için yararlı değildir, dolayısıyla da doğru da değildir. yani doğru insanın olaya bakış açısıyla ilgili biraz da.
bir fikir kullanışlı olduğu sürece doğrudur diyor james. bir amacı gerçekleştiriyorsa doğrudur fikir.
din ile alakalı olarak da tanrının varlığı eğer kişi için yararlıysa o zaman doğrudur, değilse doğru değildir gibi bir bakış açısı vardır. yani olay "tanrı için ne yaptın değil, tanrı senin için ne yaptı"da saklı.
