türk tarihi, türk toplum yapısı iyi kavranmadığı takdirde insanların yanlış yorumlaması oldukça olağan olay.
türk toplumunun sığ bir kültüre sahip olduğunu iddia etmek hatalardan ilkidir. hiçbir sığ kültürde cihan hakimiyeti ve nizam hedefi bulunmaz. bu ülküyü ise yalnızca at üstünde sürülen yaşamın sağladığı psikolojik etkiye bağlamak doğru değildir. türk milletinde bulunan cihan hakimiyeti ve nizam (nizam kısmı çok daha önemlidir) düşüncesinin moğollarda bulunmaması bu açıdan mühimdir.
ayrıca türk milletinin sığ bir kültüre sahip olduğunu düşünenlere prof.dr. tuncer gülensoy'un M.Ö. 4500- M.S. XIII. Yüzyıllar Arasında Barbar Türkler adlı kitabını tavsiye etmek gerekir.
bu kitap tavsiyesi bir yana, dönemin türk yaşamı ve bu yaşamın sürdürüldüğü çevre göz önüne alındığında türk toplumunun güçlü bir idârî teşkilat, toplumsal organizasyon kurmuş olması kaçınılmazdır.
çeşitli boyların sürülerini otlatmak için kullanmaları gereken sahaların ne zaman kullanılacağı, nasıl kullanılacağı meselesinin çözüme ulaştırılması gerekliliği akıllarda tutulmalıdır.
bu bağlamda türk toplumu idâri kurumların teşekkülü açısından arap toplumundan çok daha ileridedir. bunun en büyük delili ise arapların herhangi bir merkezi otoriteye sıcak yaklaşamıyor olmalarıdır ki bunda coğrafyanın etkisi mühimdir.
türklerin emevi orduları karşısındaki mağlubiyet sebeplerini açıklarken "çin" faktöründen bahsetmemek büyük bir hatadır. dünyada türkler ve araplardan başka milletlerin de olduğu unutlmamalı, arapların doğuya hareket ederken çin'in batıya doğru genişlemeye başladığı akılda tutulmalıdır. çin batıya yönelik bir genişleme politikası tatbik etmeseydi sonuçlar ne olurdu bir kez daha düşünülmelidir.
