1954 yılında tuzla'da topçu yüzbaşı dündar seyhan notlarına şunları yazıyordu. "bir pazar gecesi okulda nöbetteyken orhan kabibay'la gazinoda oturuyorduk. beraberce sucuklu yumurta yerken bir taraftanda herzamanki gibi memleketin içinde bulunduğu çıkmazdan kurtarma çalışmalarını tartışıyorduk. o gece ilk defa ihtilali konuştuk. demokrat partiye karşı bir askeri müdehale fikri ilk defa orda bir yumurta sağanın başında gerçekleştirildi." iki yüz başı altı yıl sonra gerçekleşecek olan darbenin ilk tohumlarını atıyordu. gün ağarırken tabancalar çıkarıldı eller üst üste konuldu ve ihtilal için yemin edildi.
demokrat partinin başa gelmesinden beri var olan darbe fikri o gün ciddi manada ilk kez konuşulmuştu. aslında darbeci zihniyete sahip kişilerin aklında darbe vardı ama kimse bunu su yüzüne çıkarmıyordu.
14 mayıs 1950 seçiminin akşamında dp ipi göğüsleyince dönemin birinci ordu komutanı inönüye bir mesaj göndererek "isterlerse koministler seçime hile karıştırdı deyip müdahale edelim." inönü bunu reddetti. ta ilk günden akla getirilen dp ye müdehale fikri o günlük kapanmış başka bir mayıs sabahını beklemiştir.
ordu içinde ciddi oranda dp partili subaylarda vardı o dönemde. hatta 14 mayıs seçimlerinde chp nin iktidarı devretmeyeceği durumuna karşılık asker içinde müdehalede bulunmak için oluşturulan bir grup vardı.
askerin ilk en büyük tepkisi 1932 yılında arapça olan ezanın türkçeye çevrilmesinden sonra menderesin tekrardan arapçaya çevrilmesi olmuştur. asker bu duruma baya öfkelenmiş irtica söylemleri baş göstermeye başlamıştır. yasayı ilk fırsatta cumhur başkanı celal bayar kabul etmeyip bekletsede menderesin tutumunu görünce kabul etmek zorunda kalmıştır. hem zaten yasaya chp li millet vekilleride destek vermiştir. meclisin çok büyük bir bölümü yasayı desteklemiştir. neyin hesabı yapılıyor akıl erdirmek imkansız.
türkiye kore savaşı katılmasından sonra ve notaya üyelğinden sonra yönünü batıya çevirerek siyasi olarak yanlızlığını giderince artık yeni dengeler ve siyasetler izlenmeye başladı. marshall yardımı türkiye oluk oluk aktı. abd bu yardımların sadece tarımda kullanılmasını dayatıyordu. türkiye yi avrupanın ve abd nin ambar deposu yapmak istiyorlardı. menderes alt yapı çalışmalarına ve sanayi kollarına yatırımlarını artırınca büyük tepki çekti. finansman artık sağlanmadı. yaşanan kuraklık finans eksikliği yatırımları sekteye uğrattı.
ordu içinde irili ufaklı onlarca cunta oluşmuştu. istanbul ve ankarada iki tane büyük örgüt kurulmuştu. 1955 li yıllarda bu örgütler üsküdar'da toplanarak birleştiler. örgütün başınada binbaşı faruk güventürk getirildi. görüldüğü gibi bu darbe tabandan gelen bir darbedir. emir komuta zinciri olmadan gerçekleştirilen tek darbe özelliğinide taşır. bunun sebebi ordunun üst kademelerinin iktidar yanlısı olmasıdır. örgüt şunun çok iyi farkındaydı üst düzey bir liderimiz olmadan darbeyi başaramamayız. bu yüzden sürekli olarak bir lider arayışı içindeydiler.
örgüt emir bekleye dursun 15 temmuz 1958 yılında çok önemli bir olay yaşandı yanlız yurt içinde olan bir olay değildi ama türkiye'yi çok içten ilgilendiren bir olaydı. tamda istanbul'da bağdat paktının olacağı gün ırakta darbe olmuş hükümet devrilmişti. ırak paktın en önemli üyelerindendi. bu haber menderesi çok tedirgin etmişti. haklıydıda bir şeyler dönüyordu. çünkü orta doğuda güzel bir biliktelik oluşturuluyordu. menderes bu haber sonra şu lafı etmiştir "ırak kaybolursa bende kaybolurum." ıraka müdehale fikri orataya paktın toplantısında atıldı ama ingiltere ve abd yeni hükümeti hiç zaman kaybetmeden tanıyınca bu plan suya düştü. aynı zamanda menderesin orta doğu planıda suya düştü.
1958 yılında başka önemli bir olay ise devalüasyondur. bilindiği üzere türkiyede 6 devalüasyon olmuştur ve her devalüasyon 6 rejime mal olmuştur. 1946 recep peker devalüasyonu. düşürülmüştür. 1958 menderes devalüasyonu. darbe sonrası idam edilmiştir. 1970 sülayman demirel devalüasyonu. düşürülmüştür. 1980 sülayman demirel devalüasyonu. düşürülmüştür. 1994 tansu çiller devalüasyonu. düşürülmüştür. 2001 bülent ecevit devalüasyonu. düşürülmüştür. görüldüğü gibi bütün devalüasyonlar rejim değişikliğine yol açmıştır bunlardan üçü darbe ile sonuçlanmıştır. bunların hiçbiri tesadüf değildir tabiykide. (bkz: devalüasyon)
bu iki olay darbe için yeterli idiler. birde menderes hükümetinin ısrarla tahıl deposu olmak istemeyişi, alt yapı çalışmalarını ve sanayi yatırımlarını artırması açıkcası abd yi tedirgin etmiştir. 1950 yıllarında uçak yapacak konuma gelmiş bir ülkeydik biz. daha bir çok şey var sayılacak.
ihtilalin ilk fişeği beyazıtta istanbul üniversitesinin önünde atıldı. öğrenciler bitmek bilmeyen gösterilere başladılar. polis müdahaleleride onları izledi doğal olarak. gazeteler yalan yanlış bir sürü haber yaparak kaos ortamı oluşturmaya çalıştılar. velhasıl planlar tuttu ve 1960 geldi.
27 mayıs sabaha doğru saat 3.00 da ihtilal için harekete geçildi. ilk olarak merkez komuta ele geçirilecekti çünkü çok kilit bir noktaydı karşı saldırı olabilirdi. merkez komutanın lideri darbeye dünden razıydıda söyleyemiyordu merkez komuatayı sıkıntısız ele geçirdiler. ikinci önemli yer radyoydu. radyo için alpaslan türkeş görevlendirilmiştir. kendisi bu işi ben hallederim demişti. radyoda okunacak metnide kendisi akşamdan hazırlamıştı bir kısmınıda sonradan tamamladı. radyoya gidip açtırdıktan sonra anonsunu yaptı. türk silahlı kuvetlerinin yönetimi devraldığını kimsenin dışarı çıkmaması gerektiğini filan açıkladı. orada kullanılan türk silahlı kuvvetleri çok önemli bir kilit oluşturmuştur. silahlı kuvvetlere mal edilerek herkes piskolojik olarak sindirilmiştir. anodoluda komutanlıklar bu yüzden hiçbir hareketlilikte bulunamamışlardır. sonuçta silahlı kıvvetler kendi komutanları yönetimi ele geçirmişlerdi. o dönemde iletişim kanallrıda gelişmiş değildi. söylenen neyse ona inanılıyordu.
radyoda ele geçirildikten sonra geriye çankaya kalmıştı. çankaya köşkünü önceden halletmişlerdi diyebiliriz. muhafız alayının başına darbe sırasında celal bayar'ı teslim olacak olan bir darbeci getirilmişti. celal bayar milli mücadeleden gelen atatürk'ün silah arkadaşı bir askerdi direnişe geçmeyi kafaya koymuştu. çankayanın çevvresi sarılmıştı, sarılmıştı derken üçtane tank gelmişti oysa muhafız alayının içinde yirmi tank ve bir ordu vardı ama işte muhafız alayının başındaki şahsiyet darbecilerden olunca karşı koyma gerçekleştirilemedi. celal bayar silahı kafasına dayayıp intahar edecekken son anda tabanca elinden alınıp yakalandı ve çankaya düşürüldü.
menderes bu sırada eskişehir'de idi. darbeyi haber alınca güvenli bir yere gitmek için kütahyaya doğru gidiyordu. menderesi tutuklayacak olan muhsin batur (havacı) eskişehirden uçağına atlayı kütahyaya gitti ve mendereste tutuklandı.
sonrasında uzunca süren yassı ada sorgulmaları işkenceler, çirkinlikler, haysiyetsizlikler, anti demokratik yöntemler peşi sıra geldi. ve tarihimize kara bir leke olarak yazdığımız o hazin sonuç...
edi: anlaşılmayan entrilerime eklenmiş. tarih, yer, zaman ve isimleri kullanarak herkesin bildiği şeyleri yazdım anlaşılmayacak hiçbir şey yok.
