bazı sûrelerin başında yer alan ve "isimleriyle söylenen" harflerin ortak adı. söz konusu harfler kelime oluştururken okundukları gibi değil kendi ismleriyle telaffuz edilirler. bu nedenle bağımsız ya da ayrı harfler anlamına gelen "hurûf-i mukattaa" diye adlandırılmışlardır.
kur'an'da toplam 29 surenin başında değişik kombinasyonlarla bulunurlar. elif-lâm-mîm, elif-lâm-râ, hâ-mîm, tâ-sîn, yâ-sîn gibi kullanımları vardır.
bu harflerin, surelerin başında ne için, hangi amaçla yer aldıkları bilinmez. müfessirler bu harflerin açıklanması konusunda değişik görüşler ileri sürmüşlerdir. hadis kaynaklarında bu konuyla ilgili hadis yok denecek kadar azdır. mevcut hadisler de konuyu açıklamaktan uzaktır.
bu harflerle ilgili görüşler iki ana grupta toplanır. selefilere göre bu harfler, açıklamasını ve mahiyetini yalnız allah'ın bildiği müteşabih ayetlerden olup bu harflerle ilgili yorum yapmak imkansızdır, dolayısıyla yorumdan ve açıklamaya çalışmaktan kaçınmak gerekir. raşit halifeler ve çoğu sahabe de bu görüştedirler. şia imamlarının da bu görüşü paylaştıkları söylenebilir.
bir başka grupta toplanan görüş ise -içlerinde sonraki nesillerden olan kelamcılar da vardır- hurûf-i mukattaa'nın anlamlarını araştırmanın gerekli olduğunu söylemiştir. bu görüşte olan alimlere göre insanları üzerinde düşünmeye çağıran, her şeyi izah eden ve kurtuluş rehberi olan kur'an'da anlaşılmayan sözler olması onun söz konusu özellikleriyle çelişir. ibn teymiyye ve ibn atiyye el-endülüsî bu görüştedirler.
hurûf-i mukattaa'nın tefsir edilmesi gerektiğine inananların ileri sürdüğü görüşlerin yirmiyi geçtiği söylenir ki bunların çoğu 8. ve 9. yüzyıllarda ortaya çıkmıştır. daha sonradan ileri sürülenler ise bu görüşlerin tekrarından ibarettir.
görüşlerin bazıları ise şöyledir:
- bu harfler başında bulundukları surelerin isimleridir.
- bu harfler kur'an'ın isimleridir.
- bu harfler iki sureyi birbirinden ayırma işlevi görür(zayıf bir görüştür, zira birçok âlim, besmelenin sureleri ayırmak için yeterli olduğunu söyleyerek bu görüşü çürütmüşlerdir.).
- bu harfler kur'an'da dikkat çekmek için kullanılmışlardır.
- bu harfler kullanılmıştır, çünkü harfler dilin yapı taşlarıdır.
- bu harfler ebced hesabıyla çeşitli olayların tarihine işaret eder. bu nedenle kullanılmışlardır.
ibn abbas'ın ise bu harflerin bazı kelimelerin kısaltması olduğunu söylediği ileri sürülmüştür. fakat hangi kelimelerin kısaltması olduğu konusunda ise muhtelif rivayetler vardır. ilâhî isim ve sıfatların, allah'ın isimlerinin kısaltması olduğu, bu rivayetlerden bazılarıdır.
bazı görüşler, söz gelimi "elif-lâm-mîm harflerinin sırasıyla allah, cibril ve muhammed* isimlerinin kısaltması olduğunu ileri sürmüştür. bu görüşe göre varlığın evveli allah, ortası cibril ve sonu da muhammed'dir. bazı harflerin hz. muhammed'in belli vasıflarına işaret ettiğini ileri sürenler de vardır.
"huruf" ilimleriyle uğraşan özellikle şiî çevreler ise bu harflere çok özel bir önem atfetmişlerdir. muhammed b. hanefiyye, bunların anlamını soran birine "bunun tefsirini haber versem su üzerinde ayakların batmadan yürürsün." demiştir(bu da rivayettir).
batılı oryantalistler de bu konuda değişik görüşler ileri sürmüşlerdir(rodinson, regis blachere, aloys sprenger, nöldeke vs.). bazıları üzerinde durulmaya değmeyecek saçma nazariyeler geliştirmişlerse de çoğu oryantalist kısaltma teorisine ya da bunların esrarlı harfler olduğu düşüncesine önem vermiştir.
burada zikredilenler, hurûf-i mukattaa konusunda ileri sürülen görüş ve düşüncelerin özetinin özeti bile değildir. bu konuyla ilgili gerek islam dünyasında gerekse de batıda sayısız çalışma yapılmıştır. bu entry ise konuya ilgi duyanlar için bir ilk okuma olarak düşünülebilir.
