son padişah vahdettin'in, londra'ya gitmekte olan ankara heyetinin kendisini adam yerine koyup ziyaret etmesini, bir padişah sıfatına yakışmayacak şekilde suistimal ettiği gerçeğidir.
ingiltere'nin istanbul'daki diplomotik temsilcisi Sir Horace Rumbold'un, ingiliz Dışişleri Bakanı Lord Curzon'a 7 Mart 1922 tarihinde gönderdiği 232 sayılı gizli bir yazıdan anlaşıldığına göre, Vahidettin, Yusuf Kemal kurulu üyelerinden özel kâtip Kemal Bey'in, kayınpederinin evinde bulunan valizini, kâtibin iki günlük gaybubetinden yararlanarak ajanlarına açtırmış; içindeki altı gizli belgenin fotokopilerini çektirerek, belgelerin gene valize yerleştirilmelerini buyurmuş; fotokopileri, 6 Mart 1922 günü, emektar bir mabeyincisiyle, ingiltere Yüksek Komiserliği baş tercümanına göndermişti.
Belgeler, ingiltere Dışişleri Bakanlığında büyük bir ilgiyle izlenmiş; Doğu Masası yetkililerinden D. G. Osborne, 14,3.1922 tarihinde şu derkenarı kaleme almıştı:
--spoiler--
"...Belge B ve C'deki işaretli pasajlar ilgi çekicidir. Padişah, Yusuf Kemal'in valizinden çalman belgelerin suretlerini bize göndermekle, aralarındaki ilişkilerin durumunu en iyi biçimde gösteriyor. Rusların Anadolu'da neden maden imtiyazları istediklerini anlıyamıyorum. Kendi ülkeleri işlenmemiş maden kaynaklarıyle doludur. Herhalde Türkiye üzerindeki kıskaçlarını daraltmak ve bizi içeriye sokmamak için olsa gerek..."
--spoiler--
Büyük Millet Meclisi yönetiminin Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal (Tengirşenk)in özel kâtibi Kemal Bey'in valizinden çaldırarak ingilizlerin eline geçen gizli belgelerden bazıları:
Belge A:
Batı Savaş Kesimi Komutanı General ismet Paşa'dan Yusuf Kemal'e mektup
1 Şubat 1338 (1922)
"Kardeşim Yusuf Kemal Bey,
Bazı sorunların Bakanlar Kurulunda görüşülmesini doğru bulmadım. Sizin sükûtu sürdürmeniz çok iyi oldu. Kanaatımca, Avrupa gezisinden tek amaç, Misak-ı Millî'nin gerçekleşmesini sağlamak olmakla birlikte, Fransızların ahmakça kucaklarına düşmekten kaçınmalıyız. Birçok kereler belirttiğim gibi, Asya'dan başka koruyucu ve melce bulamayız. Tanrı göstermesin, Rusların canını sıkarsak, bu, çökmemize neden olabilir. Gözönünde bulundurduğumuz amaç uğruna, Paris'e varışınızda, Bouillon'un16 düzenlerine kapılmayıp, ulusal şanımızı arttıracağınıza dair verdiğiniz demeçten çok memnun oldum. Geziniz sırasında tutumunuzu saptayacağınızdan, size biraz cesaret vermek için bu birkaç satırı yazıyorum. Paris'den mektubunuzu beklerim. Dönüşünüzde herhalde bizi yine düşmanla boğuşur bulacaksınız. Tanrı sizlere ve bizlere başarı sağlasın.
Belge B:
Yusuf Kemal Kuruluna rehber olmak üzere kaleme alınan yönerge
"Dışişleri Bakanlığı, No. 21 izmir sorunu. Ulusal dileğimizin izmir'in boşaltılmasıyla yerine getirileceğini Poincare'ye anlatmalı (17).
Ruslarla yapılan antlaşmaların metinlerini anlatmalı ve mümkünse yanlış (!) bilgi vermeli.
Fransızları, ilkbaharda yapılması kararlaştırılan savaşta kullanılacak mühimmatı göndermeye inandırmalı.
Franklin-Bouillon'u, maddî ve manevî araçlarla kazanmaya çalışmalı; bunda başarı sağladıktan sonra, Londra'ya yapılacak Öneriler konusunda kendisiyle danışmalarda bulunmalı.
Paris'de başarı sağlandıktan sonra, Londra'ya hareket edilmeli. Aksi durumda, ingilizlere yaltaklanmaktan (!) kaçınmalı".
Belge C:
Asya'daki islâm devletleriyle yapılan anlaşmalar ; Ruslara ve Fransızlara maden işletmeleriyle ilgili olarak verilecek ayrıcalık hakları
"Son Öneriler. Dışişleri Bakanlığı, No. 17 (gizli dosya), Yusuf Kemal Bey'de.
(a) Asya'daki islâm yönetimleriyle yapılan anlaşmalar, Misak-ı Millî'ye tümüyle uymuyor. Bu anlaşmaların hazırlanması sırasında bir Sovyet delegesinin hazır bulunması, ulusal şeref için bir lekedir. Anadolu yönetiminin bu anlaşmalardan siyasal veya askerî her hangi bir yarar elde ettiğini sanmak gülünçtür. Batı'lı yönetimlerle bir anlaşmaya varmak, bu anlaşmaların iptalini gerektiriyorsa, bunun mümkün olabileceğini sezdirmeli, ama yapılacak anlaşma, Misak-ı Millî'nin çizdiği sınırları esas tutmalıdır
(b) Demir madenlerini işletme imtiyazı için Rusların Çiçerin aracılığıyla Önerdikleri yıllık beş buçuk milyon altın rubleye karşılık, bu imtiyaz Fransızlara verilirse, onların ne kadar ek imtiyaz bedeli ödeyeceklerini gizlice öğrenmeli.
(c) Çiçerin'in II.I.1922 tarihinde Büyük Millet Meclisi Başkanına gönderdiği notada sözünü ettiği madenler konusunu Franklin-Bouillon ile görüşmeli; bu sorunu en geç 20 Marta kadar çözüme bağlamalı ve vereceği karşılığı gizlice Mustafa Kemal Paşa'ya bildirmeli".
Belge D:
Dışişleri Bakanlığı kalem-i mahsus müdür vekili Ferit Bey'in izzet Paşa'ya gönderdiği mektup
"Dışişleri Bakanlığı, 29.1.1338 (1922), şifre.
Mîsak-ı Millî'yi gerçekleştirmek için yakında istanbul'a hareket edeceğiz. Roma'ya gitmemiz daha önce kararlaştırılmış olduğu halde, orada durum çok karışık olduğundan, istanbul'da dört gün kaldıktan sonra Paris'e hareket etmemizi daha uygun gördük. Paris'deki temsilcimiz Ferit Bey'le Bouillon, daha Önce sözünü ettiğimiz belgeyi ivedilikle hazırlayarak tamamlamamız için bize telyazısı gönderdiler. Sevr Antlaşması ve son 40 yıl zarfında verilen kapitülâsyon ve ayrıcalık haklarının ingilizleri ilgilendiren madde ve bölümlerini kapsıyan belgelerden oluşan dosyaları gizlice hazırlamanızı dileriz. Kurulumuz, istanbulda etkili ve Fransızların güvendiği bir kişinin yardımından yararlanmayı, siyasal nedenlerden ötürü gerekli görüyor".
istanbul'da ingiliz işgal Ordusu Komutanı, kişisel".
Ankara: M. A., 27.1.1922.
Naile Sultan, Ankara: Halide Edip.
"istanbul'da resmî hükümet daireleri ve devlet adamlarıyla ilişki kurmaktan kaçınmalı; ama belgelerle ilgili olarak izzet Paşa'yla görüşmeli. Ekselans Mustafa Kemal Paşa, Roma'ya gitmeden önce Paris'e hareket etmenizi doğru bulur. Yarın gece bizimle birlikte. . ."
Sir Horace Rumboldun bu belgeyle ilgili mektubunun altıncı paragrafında yazdığı yorum :
"Belge E iki zarf üzerinde yazılı adresler ve görünüşte istanbul'da yapılacak işlerle ilgili Özel yönergenin bîr bölümü. Söylendiğine göre, Yusuf Kemal kurulu, Albay Welch'e verilmek üzere bir tavsiye mektubu taşıyordu. Kurul, ingiliz işgal gücüne mensup olan Albay Welch'-den, ingiltere'deki kişilere ve Lord Lamington'a verilecek tavsiye mektupları almayı umud ediyordu. Halide Edip Hanım, Milliyetçilerden yana ve Mustafa Kemal'in ordusunda onbaşı olarak görev aldığı söylenen istanbullu meşhur bir hanımdır".
Uçakla yapılan araştırma sonunda, Yunanlıların Eskişehir savaş kesiminde gene harekete geçtikleri anlaşıldı. Elde ettiğimiz bilgiye göre, ilkbahar harekâtıyla ilgili plânlar ve kararlar, birkaç güne kadar izmir'de hazırlanacak ve ingiliz Kurmay subaylarının da hazır bulunacakları gizli bir askerî konseyde görüşülecek. Savaş kesimlerinde görülen bazı olaylar, bu haberleri doğrulamakla birlikte, Ekselansınızdan bu konuda hiçbir bilgi alınmadı. Avrupa'ya yapacağımız gezinin esasları yarın gece Ekselans Mustafa Kemal Paşa'yla saptanacağından, bu konuyla ilgili soruşturmanın sonucu, istanbul'daki siyasal çevrelerin görüşleri ve oradaki Rumların ne dereceye kadar harekete geçip faaliyet gösterebilecekleri konularında, Ekselânsımızca gizlice soruşturma yapılmasını dilemek cesaretinde bulunuyoruz".
ingiliz diplomatik temsilcisi, bu gizli belgelerle ilgili yazısının son paragrafını şöyle bitiriyordu :
"Bu belgelerin mevsuk olup olmadıkları konusunda size güvence veremem; ama bana mevsuk görünüyorlar"
(img:#248568)
Vahidettin'in çaldırdığı belgelerin metinlerini kapsayan dosyanın ön sayfası.
(img:#248569)
(img:#248570)
ingiltere'nin istanbul'daki Yüksek Komiseri Sir Horace Rumbold'un, ingiliz Dışişleri Bakanı Lord Curzon'a belgelerle ilgili olarak gönderdiği gizli mektup.
(img:#248571)
ingiltere Dışişleri Bakanlığı Doğu Masası yetkililerinden D.G. Osborne'un belgelerle ilgili kararı.
