dostoyevski'nin ilk kez 1865 yılında "epoha" isimli dergide yayınladığı dev öyküsünün ismidir timsah. dostoyevski, insanı tanıdığı gibi toplumu da çok iyi tanıdığını ve gözlemlediğini gözler önüne serer bu küçük öyküsünde.
--spoiler--
müstesna bir olay veya pasaj'da pasaj.
belirli bir yaşa ve belirli bir dış görünüşe sahip olan bir beyefendinin, tam olarak, bir timsah tarafından diri diri yutulduğunu ve bundan ne çıkacağını anlatan adaletli, uzun bir öykü.
--spoiler--
Timsah'ın konusuysa kısaca şöyle:
--spoiler--
Bir devlet memuru olan ivan, yıllarca çalışmış ve biriktirdiği parayla bir dünya turu yapmayı planlıyor. Bu seyehatin gerçekleşmesi için her şey hazırdır. Karısı ve kızının da desteklediği ivan, seyehate çıkmadan bir gün önce karısı Elena, kızı Dureşka, kızına talip olan ve ivan'ın dairesinde çalışan Abulof ve en yakın arkadaşı Aleksey'le birlikte gezmeye çıkarlar. ivan, hayalini gerçekleştireceği için çok mutludur ve o gün heyecandan yerinde duramamaktadır. ivan dışarı çıkıp birşeyler yapmak istediğini söyleyince, kızı Dureşka'nın şehre canlı bir timsahı sergileyen bir karı-kocanın geldiğini söylemesi üzerine timsahı görmeye giderler ve ivan'ın merakı ve heyecanı kendisini timsahın midesinde bulmasına neden olur. Hiç kıpırdamadığı için timsahın canlı olmadığını düşünen ivan, timsahın sahiplerine bazı sorular sorar ve ona daha yakından bakmak isteyince cansız gibi görünen timsah birden hareketlenerek ivan'ı yutar. Timsahın midesindeyken dışarıdaki konuşmaları ve sesleri duyan ivan, önce biraz tedirgin olsa da kısa sürede duruma alışır, hatta hoşuna bile gider. Çünkü, timsahın midesinde oluşu insanların ilgisini çekmiş ve bir anda büyük bir şöhrete kavuşmuş olur. ivan şöhret sarhoşluğu yaşarken gelen ziyaretçiler olayı farklı açılardan değerlendirmektedir. Kimi ivan'a kimi timsaha acır, aslında çoğu timsaha acıdığı için, bazıları tarafından ivan, bir cani olarak bile yorumlanabilmektedir. Bu arada ivan'ı kurtarmaya çalışan yakın arkadaşı Alekseyhiç beklemediği tepkiler alır ve aldığı cevaplar karşısında hayrete düşer. Kimilerinin ivan'ın bu durumundan faydalanarak bazı çıkarlar peşine düşerler.
--spoiler--
kitap çok ince nüktelerle doludur. bunlardan bir tanesini paylaşmadan edemeyeceğim.
--spoiler--
...
-olamaz, yoksa timsah bomboş mu?
...
-timsahın temel özelliği nedir? cevap nettir; insanları yutmak. insanları yutmak için nasıl bir timsah nasıl olmalı? bunun cevabı dahada nettir; onu boş yapmalısın. doğanın boşluk kabul etmediğini fizik çoktan ispatlamıştır. timsahların içi boş olduğu için eline geçirdiği her şeyi yutmak istiyorlar. insanları yutmalarının tek makul sebebi budur. insanların yapısı ise öyle değildir. mesela, insanın kafası ne kadar boş olursa, o kadar az doldurmaya ihtiyacı var ve bu genel kuralların tek istisnasıdır.
--spoiler--
verdiğim son spoilerde altını çizmek istediğim ve vurguladığım şey şudur : "insanların yapısı ise öyle değildir. mesela, insanın kafası ne kadar boş olursa, o kadar az doldurmaya ihtiyacı var ve bu genel kuralların tek istisnasıdır." mühtiş bir hicivdir bu, müthiş.
