Yüzlerce kmlik sahaları etkileyen büyük iklim gruplarına makroklima adı verilmektedir. Bununla birlikte makroklima-lar içerisinde, değişik iklim özellikleri gösteren özel koşullu küçük iklim alanlarına da mikroklima denilmektedir. Genel özellikleri bakımından yeryüzünde görülen başlıca iklim tipleri sıcak iklimler, ılıman iklimler ve soğuk iklimler olarak üç gruba ayrılır. Bu iklimler kendi içlerinde yağış miktarı ve rejimi, kış ılıklığı, yıllık sıcaklık ortalamaları gibi özellikler de dikkate alınarak alt iklim tiplerine ayrılır. iklim tiplerini ayırmada en etkili ölçüt doğal bitki örtüleridir. Ayrıca bölgede yetiştirilen tarım ürünlerine bakılarak da iklim tipleri hakkında yorum yapılabilir. Yerşekillerinin yükseklik ve uzanış yönlerinin, rüzgâr ve hava kütlelerinin, kara ve deniz dağılımının farklı olması gibi nedenlerden dolayı iklim ve bitki örtüleri yeryüzünde düzenli kuşaklar oluşturamazlar.
A) SICAK iKLiMLER
1. EKVATORAL iKLiM
Görüldüğü Yerler
10° kuzey ve güney enlemleri arasında görülür.
Bu iklimin etkili olduğu başlıca yerler Amazon ve Kongo havzaları, Gine Körfezi kıyıları ile Endonezya ve Malezyanın büyük bir bölümüdür.
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
Yıllık ortamala sıcaklık 25 °C civarındadır.
Yıllık sıcaklık farkı 4 °C yi geçmez. Bunun nedeni bu bölgeye güneş ışınlarının yere düşme açılarının fazla değişmemesi ile nem miktarının fazla olmasıdır.
Yağışlar konveksiyoneldir.
Yağış rejimi düzenlidir.
Yıllık yağış miktarı 2000 mmden fazladır. Ekinoks tarihlerinde yağışlar en üst düzeye erişir.
Bitki Örtüsü
iklimin nemli ve sıcak olmasından dolayı bu bölgelerde daima yeşil olan yağmur ormanları yer almaktadır.
Bu ormanlardaki ağaçların boyları 50-60 metreler arasındadır.
Yoğun ve sık olmalarından dolayı zemine güneş ışınları fazla sızamamaktadır.
2. TROPiKAL iKLiM (Subtropikal-Savan)
Görüldüğü Yerler
10° 30° kuzey ve güney enlemleri arasında görülür.
Sudan, Çad, Nijerya, Mali, Moritanya, Brezilya, Venezüella, Kolombiya, Peru ve Bolivya bu iklimin etkili olduğu yerlerdir.
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
Yıllık ortalama sıcaklık 20 °C civarındadır.
Yıllık sıcaklık farkı azdır.
Yazlar yağışlı, kışlar kuraktır.
Yıllık yağış miktarı 1000 2000 mm arasındadır.
Yağışlar konveksiyonel kökenli olup yağmur şeklindedir.
Bitki Örtüsü
Doğal bitki örtüsü yaz yağışları ile yeşeren gür ve uzun boylu (1 -1,5 m) otlardan oluşan savanlardır.
Savanlar arasında seyrek ağaç topluluklarına rastlanır.
Savan iklim bölgesinde aslan, kaplan, fil, zürafa, antilop gibi hayvanlar yaşar.
3. MUSON iKLiMi
Görüldüğü Yerler
Asya Kıtasının güney doğusunda görülür.
Bu iklim tipinin oluşmasında muson rüzgarları etkili olmuştur.
Güney Hindistan, Güney Çin, Güneydoğu Asya, Japonya ve Mançurya gibi yerler muson iklimin etkili olduğu başlıca alanlardır.
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
Yaz mevsiminde sıcaklıklar 25 Cyi geçer. Kışın ise sıcaklıklar azalır. Bu mevsimde sıcaklık şartları coğrafi konuma bağlı olarak değişiklik gösterir.
Yıllık ortalama yağış 2000 mm civarındadır. Muson rüzgarlarının yazın denizden karaya doğru esmesi sonucu yağışların büyük çoğunluğu yazın düşer.
Kışlar ise genelde kurak geçer. Dünyanın en çok yağış alan yerleri muson bölgesindedir. (Çerapunçi yaklaşık 12000 mm)
Muson iklimindeki yağışlar genelde yamaç (orografik) yağışları türünde olup yağmur şeklindedir.
Bitki Örtüsü
Doğal bitki örtüsü yazın yağışlarla yeşeren geniş yapraklı muson ormanları ile uzun boylu ot topluluklarıdır.
Muson ikliminde şeker kamışı, çay, pirinç ve çeşitli tropikal ürünler doğal olarak yetiştirilir.
4. ÇÖL iKLiMi (Sıcak ve Kurak iklim)
Görüldüğü Yerler
Dinamik yüksek basıncın etkili olduğu dönenceler civarı 100 mmnin altında yağış alır. Bundan dolayı bu alanlarda çöl iklimi görülür.
Bu çöllerin başlıcaları; Kuzey Amerikada Meksika Çölü ile Arizona Çölü, Güney Amerikada Atakama Çölü, Afrikanın kuzeyinde Büyük Sahra, güneyinde Kalahari, Or-tadoğuda iran ve Arabistan çölleri ile Avustralyanın iç kesimlerinde bulunan Büyük Kum, Gibson ve Büyük Vik-torya çölleridir.
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
Bu iklimin en belirgin özelliği yağışların çok az olmasıdır.
Yağışlar genelde 100 mm den azdır.
Bu iklim bölgesinde nem miktarının az olmasından dolayı günlük sıcaklık farkı çok fazladır (40 50 °C).
Bitki Örtüsü
Çöl bölgeleri bitki örtüsü yönünden son derece fakirdir. Genelde kurakçıl otlar ve kaktüslerden oluşur.
Ayrıca orta kuşak karalarının deniz etkisinden uzak iç kesimlerinde karasal çöl iklimi görülür. Buralarda yazlar çok sıcak kışlar çok soğuk geçer, sıcaklık farkı fazladır, yağış azdır. Asyanın iç kesimlerindeki Gobi, Karakum ve Kızıl-kum çölleri karasal çöl ikliminin görüldüğü başlıca alanlardır.
Çöl bölgeleri nüfus yönünden Dünyanın en tenha yerle-rindendir. Bu alanlarda yeraltı sularının yüzeye çıktığı yerler ile akarsuların geçtiği sahalar tarım ve yerleşme için elverişli alanlardır.
B) ILIMAN iKLiMLER
1. AKDENiZ iKLiMi
Görüldüğü Yerler
Genel olarak 30° 40° enlemleri arasındaki kıyılarda görülür.
Akdeniz çevresinde, Amerikanın batısında Kaliforniya kıyıları ile Orta Şilide, Afrikanın güneyindeki Kap bölgesinde ve Avustralyanın güneybatısında görülür.
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
Akdeniz ikliminin etkili olduğu yerlerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise ılık ve yağışlıdır.
Yıllık sıcaklık ortalaması 15 20 °C arasında olup yıllık sıcaklık farkı ise 18 °C civarındadır.
Yıllık yağış miktarı 600 1000 mm arasındadır.
Akdeniz ikliminde kış döneminde kutup yönünden ilerleyen hava kütleleri ile ekvatoral bölgeden gelen sıcak hava kütleleri karşılaşmakta ve cephesel yağışlar oluşmaktadır. Yazın ise bu bölgelerde tropikal hava kütleleri etkisini gösterdiğinden sıcak ve kurak iklim özellikleri oluşmaktadır. Özellikle kışın cephe yağışları görülen bu iklim bölgesinde yazlar kurak geçmektedir.
Bitki Örtüsü
Kısa boylu ağaçlardan oluşan makilerdir.
Zeytin, zakkum, defne, mersin gibi türleri vardır.
2. OKYANUSAL iKLiM (Ilıman iklim)
Görüldüğü Yerler
Genel olarak 40° 60° enlemleri arasında görülür.
Batı Avrupa, Kuzey Amerikanın kuzeybatısı, Güney Şili, Avustralyanın güney doğusu ile Yeni Zelandada görülür.
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
Bu iklim tipinin görüldüğü yerlerdeki sıcaklık ve yağış şartları üzerinde batı rüzgarları ile sıcak okyanus akıntılarının büyük etkisi vardır.
Yazları serin kışları ılık geçer.
Yıllık sıcaklık ortalaması 14 -15 °C civarında olup yıllık sıcaklık farkı 10 -15 °C civarındadır.
Yıllık yağış miktarı 1000 1500 mm dir.
Batı rüzgarlarının etkisi ile her mevsim yağış alır.
Bitki Örtüsü
Alçak alanlarda geniş yapraklı yüksek alanlarda ise iğne yapraklı ormanlardan oluşur.
3. KARASAL iKLiM
Görüldüğü Yerler
Orta kuşakta deniz etkisinin sokulamadığı karaların iç kı-sımlarında görülür.
Doğu Avrupa, Sibirya ve Kuzey Amerikanın iç kısımları bu iklim tipinin etkili olduğu başlıca alanlardır.
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
Bu iklimin görüldüğü yerlerde kışlar çok soğuk ve uzun sürer. Yazlar ise kısa ve sıcaktır.
Yıllık sıcaklık ortalaması 0° ile 10° arasındadır. Yıllık sıcaklık farkı fazladır (20 40 °C).
Yıllık yağış miktarı 400 600 mm arasında değişir.
Yağış en fazla yazın, en az kışın düşer. Ancak kış yağışları genelde kar şeklindedir. Karlar toprak üzerinde 4-5 ay kalabilir.
Bitki Örtüsü
Doğal bitki örtüsü iğne yapraklı ağaçlardan oluşan tayga ormanlarıdır.
Yağışların azaldığı yerlerde ise çayır ve step (bozkır) görülür.
4. STEP iKLiMi (Yarı kurak iklim)
Görüldüğü Yerler
Orta kuşakta deniz etkisinden uzak karaların iç kesimlerinde şiddetli karasal iklimden başka step (yarı kurak karasal) iklimi görülür.
Bu yerlerde günlük ve yıllık sıcaklık farkları şiddetli karasal iklimin görüldüğü yerlere göre daha azdır.
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
Step iklimlerinde yıllık sıcaklık farkı 15-30 °C arasındadır.
Yıllık yağış miktarı 300 500 mmdir.
En fazla yağış ilkbaharda görülür.
Orta kuşakta görülen step iklimi dışında sıcak kuşakta görülen step iklimleride vardır.
Sıcak kuşakta görülen step iklimi genel olarak 15-20 °C enlemleri arasında savan ve çöl iklimleri arasında geçiş iklim özelliği gösterir. Bunlara Tropikal Step iklimi denir.
Çöl iklimi ile Akdeniz iklimi arasındaki steplere ise Subtropi-kal Step iklimi denir.
Bitki Örtüsü
Yağışlarla yeşeren, kurak mevsimde sararan kısa boylu otlardan oluşan step (bozkır)tir.
insanlar tarafından ormanların kesilerek ya da yakılarak ortadan kaldırılması sonucunda oluşan bozkırlara antro-pojen bozkır denir.
C) SOĞUK iKLiMLER
1. TUNDRA iKLiMi
Görüldüğü Yerler
Kuzey Yarımkürede 60° paraleli civarı ile kutup ikliminin yayılış alanı arasındaki bölgelerde görülür.
Avrupanın kuzey kıyıları, Kuzey Sibirya, Kuzey Kanada, Grönland Adası kıyıları ve orta kuşaktaki yüksek dağlarda etkilidir.
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
En sıcak ayın ortalaması dahi 10 °Cyi fazla geçmez.
Sıcaklıklar kışın 30 °C ile 40 °C arasındadır.
Yıllık sıcaklık farkının 60 °Cyi bulduğu yerler vardır.
Yağışlar ortalama 200 250 mmdir.
Bitki Örtüsü
Toprak, yılın büyük bölümünde donmuş halde bulunur.
Yazın toprağın üst kısmının buzları çözülür ve zemin ba-taklık haline dönüşür.
Bitki örtüsü çalı, yosun ve yazın yeşeren otlardır. Bunlara tundra denir.
2. KUTUP iKLiMi
Görüldüğü Yerler
Kuzey Kutbu çevresinde, Grönlandın iç kısımlarında ve Antarktikada görülür.
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
Sıcaklık genelde 40 °C civarındadır.
Yıllık sıcaklık farkı 20° 30°C arasındadır.
Ortalama yağış 200 mmdir.
Bitki örtüsü yoktur.
Zemin buzullarla kaplıdır.
Karalar üzerindeki buzlardan koparak denize düşen bu-zullara aysberg, deniz suyunun donmasıyla oluşan bu-zullara ise bankiz denir.
3. YÜKSEK DAĞ iKLiMi
Ilıman ve sıcak kuşaktaki dağların zirvelerinde görülür.
Himalayalar, Kayalık ve And dağları bu iklimin görüldüğü başlıca alanlardır.
Sıcaklık yıl boyunca düşüktür, yağış azdır, sıcaklık farkı fazladır.
Zeminin buzullarla kaplı olmadığı yerlerde seyrek otlar yetişmektedir.
iklim ve Bitki Örtüsü ilişkisi
Bir yerdeki bitki örtüsü daha çok sıcaklık ve yağış şartlarının ortak etkisi sonucunda gelişir. Genelde yağışın çok olduğu yerlerde bitki örtüsü ormanlardan oluşur. Yağış azaldıkça bitki örtüsü cılızlaşır. Her iklim bölgesinin karakteristik bir bitki örtüsü bulunmaktadır. Yalnızca kutup ikliminde sıcaklık yetersiz olduğundan bitki örtüsü bulunmamaktadır.
Bir bölgenin iklimini en iyi gösteren ölçüt orada yetişen doğal bitki örtüşüdür. Örneğin daha önce hiç gitmediğimiz bir ülkede zakkum, mersin, lavanta ve zeytin gibi bitkileri görürsek burada Akdeniz ikliminin etkili olduğunu söyleyebiliriz.
Doğal bitki örtüsünün dağılımını etkileyen temel faktörler sıcaklık ve yağıştır. Sıcaklık ve yağış, yerşekilleri ve denize göre konuma bağlı olarak değiştiği için doğal bitki örtüleri de dünya üzerinde düzenli dağılmamıştır. Bu nedenle Ekvatordan kutuplara doğru bitki örtüleri düzenli kuşak oluştura-mazlar.
Dağ eteğinden zirveye doğru ormanların dağılışı aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi kuşaklar oluşturur. Belli bir yükseltiden sonra ise orman örtüsü seyrekleşir ve ortadan kalkar. Bu sınıra orman üst sınırı denir.
Ekvatordan kutuplara doğru orman üst sınırının yükseltisi azalır. Bunun yanında buharlaşma şiddeti, yağışın yıl içindeki dağılımı, denize göre konum, bakı gibi özellikler de doğal bitki örtüsünün dağılımını etkiler. Enlem farkı arttıkça bitki örtüsü çeşitliliği de artar.
