--spoiler--
Erken Kalkolitik Çağ'da çanak çömlekler son derece canlı renklerle süslenmeye başlamıştı. Aslında Neolitik Çağ'da yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlayan bu anlayış bu dönemde doruk noktasına ulaşmıştı. Paleolitik Çağ'ın sonlarından Neolitik Dönem'in erken aşamalarına değin sürüp giden avcılıkla ilgili büyük duvar resmi geleneğinin son bulduğu bu dönemde artık günlük hayat çanak çömlek bezemeleriyle şenlendirilmiş gibidir. Bunun yanında tek renkli çanak çömlek kullanımı da devam etmektedir. Hacılar Erken Kalkolitik Çağ çanak çömleği tek renkli ve çok renkli olmak üzere iki büyük kümeye ayrılır. Geç Neolitik Çağ'dan Erken Kalkolitik döneme yumuşak bir geçişi temsil eden hacılar V'te, eski geleneğin devamı olarak -Beyşehir Gölü'nde Ege kıyılarına değin yayılmış olan- kırmızı açkılı çanak çömlek hala çoğunluktadır. Biçimleri açısından birbirlerinden farklı olmayan bu iki türden -yalnızca Burdur yöresine özgü- sonuncusu ise, çok iyi açkılı açık renk zemine koyu kırmızı ya da kahverengi yapılmış bezemeleriyle yalnızca Anadolu'nun değil, tüm Yakındoğu ve Ege Dünyası'nın en özgün çanak çömlekleri arasındadır. Motiflerde biri geometrik ötekiyse fantastik olmak üzere başlıca iki stil söz konusudur. Bunlardan kilim desenlerini andıran bezeklere sahip olan ilki, dönemin büyük bir bölümünde sevilerek kullanılmış; azınlıktaki ikincisi ise daha çok dönemin sonlarına doğru popüler olmuştur. ilk kez Hacılar ve Kuruçay'ın Geç Neolitik tabakalarında görülen bu türde bezeme anlayışı Göller Bölgesi'ne özgüdür.
--spoiler--
(Sevin, Veli; Eski Anadolu ve Trakya: Başlangıcından Pers Egemenliğine Kadar, iletişim Yayınları, istanbul, 2003, s: 80)
--spoiler--
Hacılar Son Neolitik çanak çömleği el yapımı, genelde tek renkli ve açkılıdır. Az sayıda olmakla birlikte boyalılara da rastlanır. En eski evrelerde (IX. ve VIII. Katlar) krem ya da açık gri renkler yaygındır. Boya bezeme ise bantlar, çizgiler, noktalar şeklinde görülür. IX. ve VII. Katların çanak çömleğinde omurgalar, dışa dönük ağızlar, dik ya da çapraz, tek ya da çift yerleştirilmiş tutamaklar yaygındır. Yuvarlak dipler kuraldır. Kaseler ve çömlekler en sık görülen kap çeşididir. VIII. katın çanak çömleği XI. kattan farklı değildir, dar ağızlı kase ve çömleklerin yanısıra bir oval kap ve bir boyalı çömlek parçası ele geçmiştir. VII. ve VI. katın tek renkli kızıl kahve ve devetüyü renkli çanak çömleklerin yanında boyalıların sayıca arttığı izlenir. Formlarda kimi değişikliklerle birlikte gelişme, kesintisiz ve süreklidir. Boyalı parçalar mercimek biçimli, dört tutamaklı çömleklere aittir. Bu form ilk kez Son Neolitik'te görülür, ve Kalkolitik'te de devam eder. VI. katta genelde kap boyutlarında büyüme izlenir. Çok iyi açkılanmış mallarla kalite yükselmiştir. Renkler kırmızı, kızıl kahve ve devetüyüdür, alacalılar da sürmektedir. Bu katın bir başka ilginç özelliği, kap üstündeki kabartma bezemeler ve hayvan biçimli kaplardır. Kabartmalarda çoğunlukla hayvanlar betimlenmiştir, insan figürüne de sık olmamakla birlikte rastlanır. Antropomorfik kaplar Hacılar I (Kalkolitik) için tipik olmakla birlikte, VI. katta da kadın başı biçiminde bir adet bulunmuştur. Az sayıda olmakla birlikte Hacılar VI'da boya bezemeli çanak çömlek de ele geçmiştir. Devetüyü, krem ya da açık kırmızı zemin üzerine kırmızı renkli boya bezemeler genellikle geometrik biçimlidir. Birkaç parçada beyaz boya kullanıldığı görülür. Biçim açısından boyalılarla monokrom çanak çömlekler arasında bir fark yoktur.
--spoiler--
--spoiler--
J. Mellaart'ın kazıları sırasında, en erken yerleşmelerde çanak çömlek bulunmamıştı. Buna karşılık, yukarda belirtildiği gibi, daha sonra tarafımızdan yapılan çalışmalarda, boyalı taban parçalarının üzerine yapışmış durumda çanak çömlek parçaları ele geçmişti. Hacılar'da kırmızı boyalı terrazzo tabanların sadece "Sözde Akeramik Neolitik"te görülmesi, daha sonraki yerleşmelerde bu geleneğe rastlanılmamasına dayanarak, son çalışmalar sırasında ele geçen çanak çömleğin, önceleri Çanak Çömleksiz Neolitik olarak nitelenen yerleşmelere ait olduğu sonucuna varılmıştır. Boyalı tabanlar üzerindeki adeta in sitü çanak çömlek parçaları, koyu gri ve grimsi kahverengi hamurlu, açkılı ve oldukça iyi fırınlanmışlardı. Bazı parçaların yüzeylerinde, pişirme sırasında oluşmuş küçük boşluklar vardır. Çanak çömlek kırıkları çok küçük ve biri hariç hepsi kapların karın kısımlarına ait olduğundan, biçimler hakkında tespitler yapmak mümkün olamamıştır.
Hacılar IX-VI katlarında, çömlekçilik gelişmiş, çanak çömlek kullanımı yaygınlaşmıştır. Bu yeni dönemin bütün yerleşmelerinde -hatta bunlara V. kat da katılabilir-, krem/bej hamurlu ve astarlı monokrom bir mal türü çoğunluktadır. Hacılar'ın bu dönem çanak çömleğinin gelişimini tabakalara göre şöyle özetlemek mümkündür:
IX. yapı katında, çoğu kez "S" profilli olan kase/çanak gibi basit biçimler ağırlıktadır. Bazı kaplarda tüp tutamaklar, tek ve ikişerli olmak üzere kullanılmıştır. Tek tek örnekler halindeki, ayaklı geniş ağızlı çanak ve sepet kulplu çömlek, ayrışık formlar olarak kabul edilebilir. Az sayıda kabın ağız içlerine, krem üzerine kırmızı band boyama -bezeme!- yapılmıştır.
VIII ve VII katların mal türleri ve formları genelde IX. katın devamı gibidir. "S" profilli tüp tutamaklı monokrom kapların üretimi sürmektedir. Araya az sayıda, kapanan ağızlı çanaklar girmiştir. Sınırlı sayıdaki boya bezemeliler arasında VIII. katta bulunan bir parçada görülen, ağızdan tabana inen kalınca band bezeme, daha sonra da rastlanacak bir uygulamanın ilk örneğidir. VII. katta da dikine paralel veya eğik kesişen band demetleri ile süslenmiş kaplar görülür.
VI. katta kalite yükselmiştir. Biçim repertuarında "S" profilli küçük boy kaplar, dikine tüp tutamaklı çömlek ve oval çömlekler yine yaygındır. Az sayıda, boğa başı görünümünde tutamaklar, dudak içi tutamakları ve hayvan biçimli ritonlar vardır. Boyalı parçaların sayısı göreceli olarak çoğalmıştır. Genelde krem/bej astar üzerine kırmızı boya ile dikine veya eğik bandlardan oluşan bezeme repertuarı çeşitlenmiştir. Çizi ve kabartma bezeme enderdir.
--spoiler--
(Özdoğan, Mehmet; Başgelen, Nezih; Anadolu'da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa'ya Yayılımı: Türkiye'de Neolitik Dönem: Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, istanbul, 2007, s: 333, 334)
