çok vurucu bir film. herkesin söyleyebileceği gibi antimilitarizm manifestosu niteliğinde. gerçi kubrick bu tezleri pek kabul etmiyor ve sadece olduğu gibi anlattığını söylüyor. savaş sahneleri de o yıllara göre aşmış durumda. bütçesi epey yüksektir herhalde. figüran sayısı ve yapay patlamalar tabi bunda etken.
---olası spoiler ibaresi---
gerçek anlamda ilk kubrick filmi olarak kabul edebiliriz paths of glory' yi. the killing' de tam alamadığımız kubrick sitili anlatım burada yerine oturmuş. aralarında bir yıl fark olmasına rağmen hem de.
normal bir tempo ile başlayan filmin ilk yarısı daha çok sadece savaşın doğasını gösteriyor. buradaki dış plan çekimleri çok başarılı. ancak görsellikten öte filmin temel yapısını hazırlıyor bu kısım. filmin ikinci kısmı ise mahkeme ve idam sekansları ile bize gerçek hikayesini veriyor.
idama hazırlık ve mahkumların psikolojisinin yansıtılma biçemi çok orijinal ve gerçekçi. tabi burada filmin ismi (zafer yolu) ile idama giden yol metaforunun altını çizmek gerekir. buradaki önerme sanırım her başarının ardında çirkin yada yanlış birşeylerin olduğudur. ki bu filmde zafer kazanılmamasına rağmen gerçekleşir.
idam sahnesi kısa da olsa çiğ ve etkili. son zamanlarda beni bu şekilde bir tek kieslowski' nin a short film about killing' i etkilemişti. ama kubrick' inki, arketip olması açısından ona da örneklik ediyor sanırım.
filmde verilen üstün görselliğin alt metni insan doğası ile ilgili. tüm filmlerinde karakterlere belirgin dönüşümler ve psikolojik metamorfozlar geçirten kubrick burada da aynı yolu izliyor. başarı ve mevki için yanıp tutuşan narsist bir komutan, insan hayatını kendi refahı için hiçe sayar. tüm film boyunca mükemmel bir karakter olarak çizilen albay dax karakteri de dikkat edilirse filmin başında bu görevi kendi çıkarı için kabul etmiştir. sözün özü tüm insanlar kusurlu ve bencildir.
insani zayıflıklar ile kendini münezzeh gören askeriye kavramını karşı karşıya getirmesi kubrick' in dehasının ürünü. bu kusurların daha da gözümüze çarpmasını sağlıyor ve filme grotesk bir hava veriyor.
kirk douglas' ın oyunculuğu ise kariyerinin zirvesi denilebilecek seviyede. mahkeme sekansındaki tiradı çok gerçekçi ve melodram havasından uzak. ''bu askerleri suçlu bulmak suçtur'' herhalde filmin en akılda kalıcı cümlesi...
sadece militarizmi değil, kubrick bu filmde aslında tümü ile insan doğasını eleştiriyor. yani hepimiz o generale küfrederken, kahraman albayın da başta yaptığı hatayı sorgulatıyor bize. ya da film boyunca sadece savaşan kahraman askerlerin, bir alman kızına karşı nasıl duygusuz davrandıklarını. yani mevki ya da statün ne olursa olsun karşındakinden güçlü isen onu ezmeye çalışırsın deniyor. tıpkı bir hamam böceği gibi. fakat bazen o kadar aciz olursunuz ki bir hamam böceği de size karşı galip gelebilir.
filmin son sahnesi gerçekten de harika. tüm film boyunca savaş ve tartışma gören izleyici film boyunca ilk kez bir kadın görüyor. askerlerin alman esiri bu kıza sarkıntılık edip ''medeni bir dilde konuşsana'' dediği kız almanca bir şarkıya başlıyor ve hepsinin gözleri doluyor. insanlar kaypak ve aymazdır ve çoğu zaman bunu mantıklı bir temeli bile yoktur. kabul edelim ki güzel önerme.
son sahnenin vuruculuğu ise film boyunca adaletsizliğe karşı kendini kasan ve hep savaş veya idam gören izleyicinin ilk kez filmde duygusal bir sahne görmesiden kaynaklanıyor. bu buluş da kubrick dehasının ürünü.(şu örnekte aynı mantığın ürünüdür: darren aronofsky' nin requiem for a dream' de kırmızıyı çok az ve sadece belirli temalarla psikolojik olarak kullandığı ve filmin galasından çıkan bir kadının kırmızı halıyı gördüğünde kustuğu rivayet edilir.)
filmle ilgili anlamadığım bir kaç nokta da var. özellikle neden fransa ordusunun konu edildiği. yani almanya-fransa savaşında narsist bir komutandan yola çıkılacak ise hepimiz hangi tarafı seçeceğini tahmin edebiliyoruz. ama böyle olmamış. elbette film bir uyarlama ve kitapla ilgili bir soru bu. bana kalırsa biraz dreyfus davasından esinlenme var. tabi bir de fransız askerlerinin ingilizce konuşması hoş değil...
en çarpıcı kısmı da herhalde askerleri tamamen usulsüz bir mahkeme ile çabucak yargılayıp idama mahkum eden askeri sistemin, idamın uygulanması sırasında tören havasıyla gösterdiği hassaslık ve formaliteler. gerçek önemli olan insani değerler değil sadece imaj veya isimdir. zira glory kelimesi aynı zamanda ''şan'' anlamındadır.
---olası spoiler ibaresi bitti---
herşeyi ile harika bir kubrick filmi. daha sonraki başyapıtlarına işaret ediyor adeta. finali uzun süre hatırlanacaktır. savaş filmi (ya da savaş karşıtı film. ikiside cephede geçiyor çünkü genelde) sevmeyen biri olarak mükemmel bir film olduğunu söyleyebilirim.
