sonsuz bir akış içinde olan evreni ve bunun içindeki olguları bu akışa uygun olarak inceleyen bilimsel yöntemdir.
kaynağı eski yunan'dan çin'e kadar uzanır. insanlığın binlerce yıllık deneyimlerinden süzülmüş bilgiler -atasözleri, deyimler, masallar- diyalektik yöntemin sanılanın aksine çok iyi bilindiğini bize gösterir.
örneğin her şerde bir hayır vardır sözünün altında diyalektik kavrayış yatmaktadır.
çocuklar diyalektik yöntemi benimseyip uygulamaya çok daha yatkındırlar çünkü henüz zihinleri toplumun genel mantığı tarafından zaptedilmemiştir ve çocuk o muazzam açık zihniyle olgulardaki akışı çok daha net görüp hisseder. yapılan nörolojik araştırmalarda sonsuzluğun i algılanmasında çocukların çok daha yatkın oldukları gözlemlenmiştir.
hegel batı düşünsel dünyasında diyalektiği bilimsel olarak kitlelere duyurmuştur. hegel düşüncenin hareketinden sezinlediği diyalektiği evrene uygulamıştır. hegel'e göre düşüncedeki hareket maddeye yansır yani evren ona göre özünde düşüncedir oysa marks'a göre maddedeki hareket düşünceye yansır yani maddenin özünde ve içinde bulunduğu hareket -kaynağı içinde bulunan birbiriyle çelişen zıtlıklardır-bilince yansır ve bu düşüncenin hareketini doğurur. bu temel farklılık diyalektik materyalizm dir yani temel baz aldığı nokta hegel diyalektiğinin aksine maddedir. marksizm de özünde "diyalektik materyalizm" dir.
marks henüz hayattayken birileri tarafından marx'ın bilimsel çalışmalarının sonuçları kabul görüp kendilerine marksist demeye başladıklarında bunu duyan marks "ben marksist değilim !" demiştir bunun derken diyalektiğe vurgu yapmaktadır yani hiç bir şeyin sabit kalmadığı sürekli hareket halinde olduğu ve her yeni gözlem, deney ve bilgiyle sonuçların değişebileceği kabulüdür.
